Баъди анҷоми сафари давлатии райиси ҷумҳури Чин ба Тоҷикистон, ки дар пасманзари нишасти Шӯрои сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкориҳои Шанхай баргузор шуд, гуфтугӯҳое дар мавриди ҳузури афзояндаи Хитой дар кишвари мо ба миён омад. Нигарониҳое ҳам дар ин замина баён шуданд. Зимнан, суоли ин ҳафтаи нашрияи “Озодагон” ҳам ба ин мавзӯъ дахл дошт: Густариши ҳузури Чин шуморо ба ташвиш намеорад?
Сайфулло Сафаров, муовини аввали раиси МТС
Агар ин хел андеша намоем пас аз ҳамаи кишварҳо тарсида бо ҳеч кас бояд алоқа накунем? Албатта, вобастагии муайян ба вуҷуд меояд, вале муҳим он аст, ки ин вобастагӣ чӣ нафъе ба миллати мо меорад. Магар маълум нест, ки бисёре аз пешравиҳо ва ободиҳо маҳз аз ҳузури Хитой ва алоқаҳои мардуми кишвар бо бозори Хитой ба мо даст додаанд. Қариб дар ҳама соҳае, ки пешрафт дорем нақши Хитой хеле равшан ба назар мерасад. Сиёсати хориҷии мо бисёрсамта мебошад ва аз ин рӯ бояд бо ҳамаи кишваҳое, ки ба мо нафъашон мерасад ҳамкорӣ дошта бошем. Маҳдуд кардани ҳамкориҳо барои тарафҳо кори оқилона нахоҳад буд.
Файзинисо Воҳидова, ҳуқуқшинос
Баъди ба охир расидани нишасти сарони созмони Шонхай ва ба имзошудани як қатор созишномаҳо байни Тоҷикистону Чин вокуниши зиёде ба миён омад. Алалхусус, мардум дар шабакаҳои иҷтимоӣ баҳс дар хусуси ҳузури Чин дар Тоҷикистонро як падидаи манфӣ арзёбӣ карданд. Тоҷикистон як давлати дунявӣ мебошад ва дар умури давлатдорӣ бо дарназардошти ҷомеаи исломии кишвар мо наметавонем танҳо бо кишварҳои исломӣ равобити сиёсӣ ва иқтисодӣ дошта бошем. Имрӯз Чин дар самти иқтисод ва савдо як давлати абарқудрат мебошад ва дар ин самт ҳатто Амрико ва кишварҳои Ғарб рақобат карда наметавонанд. Дар қиболи ин ҳама Тоҷикистон як давлати кӯчак бо иқтисоди харобу касод қарор дорад ва ҳар лаҳзае, ки чунин абарқудратҳо ба мо дасти дустӣ ва ҳамкорӣ дароз мекунанд, бояд қабул кунем.
Таҷрибаи ҷаҳонӣ исбот кардааст, ки абарқудратҳо ҳамеша нуфуз доранд ва мусиқиро маҳз онҳо фармоиш медиҳанд. Имрӯз мо бояд аз ин шароити хуби фароҳам омада истифода барем. Имрӯз бозори на ин ки мо, балки ҷаҳониро Чин ишғол кардааст. Бо ин иқтисоди худ мо ниёз ба сармоя ва моли чинӣ дорем. Маҳз Чин метавонад имрӯз бо дарназардошти вазъи молиявии мардуми оддии Тоҷикистон талаботи мардуми моро қонеъ гардонад. Чин имрӯз на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар тамоми дунё роҳу нақб месозад, бозори дохилиро бо моли ниёзи мардум таъмин мекунад. Бинобар ин, ҳузури Чин дар Тоҷикистон аз нигоҳи иқтисодӣ ва савдо, сармоягузорӣ намудан ва рушди бозори фурӯши молҳои ниёзи мардумро ман қабул дорам.
Исмоил Талбаков, вакили парлумон
Мо аз Чин хавф надорем, чун ин кишвар бо принсипҳои сотсиалистӣ амал мекунад. Ин барои рушди Тоҷикистон ва барқароршавии роҳи абрешим, ки ҳазорсолаҳо вуҷуд дошту дар таҳкими давлатдорӣ ва иқтисодиёти мо саҳми муносиб мегузошт, лозим аст. Мо бояд аз дастовардҳои Чин истифода барем.
Давлати Шоҳэътибор, коршинос
Як шаҳри Хитой 10 миллион аҳолӣ дорад, Хитой мушкил надорад. Хитой ваъдаҳояшро амалӣ созад, ҷумҳурии мо рушд мекунад ин хуб аст. Аз ҷониби дигар агар ҳамаро Хитой созад мустақилияту номусу президенту миллат чи мешавад? Мо ба давлат не, ба бозичаи дасти Русияву Хитой мубаддал мешавем. Ягон давлат беҳуда обод намекунад, зери ин ободкуниҳо кӣ медонад чи талабу дархостҳо ва фишорҳое ҳаст. Ин риқатовар аст.
Темур Варқӣ, коршинос
Афзоиши ҳузури Чин дар Тоҷикистон ногузир аст. Захоири молӣ-иқтисодӣ, низомӣ-сиёсӣ ва инсонии ду кишвар аслан қобили қиёс нест. Бо ин вуҷуд ҳаргуна наздикиву ҳамгароӣ маҳдудиятҳои худро дорад. Вақте мақомот масъулиятшинос ва ҳомии манофеи миллӣ бошанд, ингуна ҳамсоягӣ ба кишвар танҳо манфиат оварда метавонад. Чин як кишвари дорои фарҳангу таъриху суннати ҳазорсолабуда, мардумаш ҳамеша кишвареро сохтаанд, ки худкифо аст. Дар даврае, ки ҷаҳон номустаҳкам аст ва Иттиҳоди Шӯравӣ фурӯ пошидаву дар қаламраваш ҷангҳо идома дорад, Чин рушди собиту дурусти худро нишон медиҳад, ки идеяи баробарии иҷтимоӣ ва иқтисоди бозорро якҷоя кардааст. Дар ин маврид ҳукумат хазинадузд ва порадиҳандагонро таҳаммул намекунад.
Тоҷикистон бояд инро омӯзад, аммо мо дигар чизҳоро меомӯзем. Мо аз Чин барои сохтани иншооте қарз мегирем, ки онҳоро худи Чин месозад, нишонаҳои роҳро ҳам бо забони чинӣ мемонем ва кишоварзони чиниро барои истифодаи бемаҳдуди заминҳои раҳошудаи тоҷикон меоварем. Коргарони чинӣ чанд зани тоҷик мегиранд ва мо муҳандиси тоҷикро ба иттиҳоми чандзанӣ ба 26 сол ҳабс маҳкум мекунем. Дуруст дар замоне, ки як насли комил шакл мегирад. Мо картошкаву помидору себи чиниро ба бозор ворид мекунем, ки пештар деҳқонони Ҳисор, Ғарм, Қурғонтеппа ва Хуҷанд маҳсулоти худро мефурӯхтанд. Бо роҳе, ки чиниҳо дар роҳи Хуҷанд сохтаанд, дигар деҳқонон маҳсулоти худро ба Душанбе намеоранд чун зуд вайрон мешавад. Роҳ ҳам зуд хароб мегардад ва пули таъмири онро ҳам боз деҳқонон медиҳанд. Дар ин шароит деҳқонон ба Русия мераванд. Бо чи роҳе дигар раҳбари кишвар қарзҳои Чинро боз мегардонад? Дубора қисме аз қаламрави кишвар?
Абдулфаттоҳ Шафиев, коршинос
Инки аз ҳузури Чин дар Тоҷикистон касе дар ташвиш аст ва ё не, пинаки чунин иқтидоре мисли Чинро вайрон намекунад. Дар ҳамсоягӣ бо кишваре ба мисли Чин ва бо назардошти вазъи сиёсии Тоҷикистон, минтақа ва муносиботи Русияву Амрико ба минтақа, надоштани пайванде бо Чин камоли беақлӣ мебуд. Воқеият чунин аст, ки мо ба Чин ниёзи бештар дорем то, ки Чин ба мо. Хавфи ин дӯстӣ ҳам дуруст аст, ки кам нест, вале дар шароити ҷаҳонишавӣ аз дидани чеҳраҳои ғайритоҷикӣ дар кӯчаҳои Душанбе гурехта намешавад. Дар ин замина дипломатҳои кордону оқил заруранд, то ин ҳамсоягӣ ва ин рафоқатро бо Чин ҳарчӣ бештар ба манфиати кишвар ва мардум истифода бибаранд. Аз Чин дар ҳама соҳаҳо метавон омӯхт ва бояд омӯхту ба кор бурд. Албатта, ба ҷуз сохти сиёсиву сиёсатҳои дохилиро, ба мисли яккаҳизбиву сензура. Вале дар илм ва дониш ва иқтисод нафъҳои зиёде метавон аз таҷрибаи Чин бигирифт.
Зафар Абдуллоев, иқтисоддон
Не ташвиш намеорад, ман хитоиёнро аз дигар миллатҳо ҷудо намекунам ва ҳама миллатҳои дунё метавонанд дар Тоҷикистон бо роҳи қонунӣ зиндагӣ ва кор кунанд. Дар сатҳи давлатӣ, шахсан барои ман Хитой аз ИМА-ю Русия барои Тоҷикистон шарики маҳсулноктар аст ҳам аз ҷиҳати идеологӣ ҳам аз ҷиҳати иқтисодӣ.