Баъди сару садоҳо дар бораи баргузории як гирдиҳамоии эътирозӣ дар маркази Душанбе, бархе соҳибназарон гуфтанд, ҳукумати кишварро зарур аст аз ин овозаҳо сабақ бигирад ва ба ислоҳоти ҷиддии сиёсӣ даст бизанад. Дар зимн, “Озодагон” аз чанд коршиноси тоҷик пурсид, “Тоҷикистон ба ислоҳоти сиёсӣ ниёз дорад?”
Муҳиддин Кабирӣ, райиси ҲНИТ ва вакили парлумон
Мо 20 сол шуд мегӯем, ки ниёз дорад.
Усмон Солеҳ, раиси шӯъбаи таблиғоти ҲХДТ
Сиёсат худаш ба такмил ниёз дорад ва инро раҳбарияти давлат пайгирӣ карда вобаста ба авзои дохилӣ, минтақа ва ҷаҳон ҳатман сиёсати дохиливу берунии кишварро такмил медиҳад. Вобаста ба пайдоиши мушкил, тағйири вазъи иҷтимоӣ ва ё ниёз ба ягон таҳаввулот мақомот ба он эътибор дода тағйиру такмил медиҳанд. Ин як раванди табиӣ аст. Дар сиёсати хориҷӣ ҳам чунин аст ва мо кӯшиш мекунем, ки мақоми Тоҷикистонро ҳамеша дар як ҷои намоёну сазовор бинем.
Аюб Эгамов, сиёсатшинос
Албатта Тоҷикистон ба ислоҳоти сиёсӣ ниёз дорад, зеро ба ҳамагон маълум аст, ки бо он аҳволе, ки ҳоло дар мамлакат вуҷуд дорад ягон пешравие дида намешавад. Ислоҳоти иқтисодӣ бошад ҳеч гоҳ бидуни ислоҳоти сиёсӣ амалӣ намегардад. Ислоҳоти сиёсӣ асосан бо 3 роҳ амалӣ карда мешавад: Якум, ҳукумат худ бояд ислоҳот гузаронад. Ҳар гоҳе, ки Эмомалӣ Раҳмон аз нав курсии президентиро ишғол мекард ва командаи нав ташкил медод ӯ шансе дошт барои гузаронидани ислоҳоти сиёсӣ, вале ё ҷуръат намекард ва ё намехост. Яъне, роҳи якум дар Тоҷикистон ғайриимкон аст.
Дуюм, ислоҳоти сиёсӣ зери фишори ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ҳизбҳои сиёсӣ, асосан оппозитсионӣ. Ин роҳ низ аллакай аз байн рафт, зеро ҳукумати Раҳмон ҳаргиз ба ҳизбҳои сиёсӣ гӯш намекунад, ҷомеаи шаҳрвандӣ бошад дар Тоҷикистон ҳоло хеле заиф аст, чун ҳизбҳои оппозитсионӣ. Сабаб: ҳукумат оҳиста ба сохти худкома мубаддал ёфт, ки дар он танҳо гуфтаҳои президент Раҳмон “ҳақиқати мутлақ” аст, гарчанде аз мантиқ дур бошад ҳам ва ҳамагуна дигарандешӣ пахш мешавад. Роҳи сеюм, аз байн рафтани режиме, ки солҳои тӯлонӣ дар ҳукумат буд бо ҳар роҳе, ки дар таърих вуҷуд дорад ва ба сари ҳукумат омадани тамоман шахсони дигаре, ки нақшаи гузаронидани ислоҳоти сиёсӣ доранд. Онҳо бояд нақшаи тайёри ислоҳоти сиёсӣ, дигаргунӣ дар ҳама институтҳои давлатӣ, дар ҳама соҳаҳо ва умуман гирем дигаргунии сохти давлатдорӣ, мисол аз президентӣ гузаштан ба сохти парламентӣ дошта бошанд. Акнун худ қазоват кунед: кадоме аз ин роҳҳо дар Тоҷкистон имконпазир аст?
Раҷаби Мирзо, таҳлилгари масоили сиёсӣ
Мавзӯи ислоҳоти сиёсӣ бегуфтугӯ моро ба масъалаи вуҷуд доштани идеологияи давлатӣ ва иқтидору тавонмандиҳои элитаи ҳукмрон, бештар аз ин, бо чӣ ҳадаф дар қудрат будани онҳо рӯ ба рӯ мекунад. Мувофиқи меъёрҳои қабулгардидаи ҷаҳонӣ идеологияи давлатӣ, пеш аз ҳама, ба таъмини субот, шакл додани мавқеи қаноатмандии шаҳрвандон, эътимод бахшидани ҷомеа ба афзалиятҳои шакли раҳбарии мавҷуда равона гардидааст. Яъне, идеология ватандӯстии мардумро тақвият бахшида, ҳатто онҳоро чуноне тарбият менамояд, ки эҳтимоли дар ин роҳ қурбон шуданашон истисно нест. Аммо ба назар гирифтан зарур аст, ки ҳар як иделогия ва дар навбати худ ислоҳот низ бояд ба унсурҳои миллии кишвару ҷомеаҳо созгор бошад. Аз ин дидгоҳ, на ҳар идея метавонад ба сифати идеологияи давлатӣ пазируфта шавад ё дар замони муайян қабул гардад. Ҳар гуна кӯшиши сарфи назар намудани ин меъёрҳо боиси пайдоиши бӯҳронҳо мегардад.
Таърих дар ёд дорад, ки дар замони худ барои Ленин зарур омад, ки аз баҳри идеяи “коммунизми ҳарбӣ” бигзараду ба ҷои он сиёсати нави иқтисодӣ (НЭП)-ро роҳандозӣ намояд. Баъди як соли “терапияи шокӣ” Елтсин низ Гайдарро ба истеъфо фиристоду ислоҳоти кишварашро мавқуф гузошт. Ин мисолҳо бори дигар далолат ба он мекунанд, ки ҳеч гуна идеология ва ислоҳот бо сарфи назар кардани махсусиятҳои миллӣ ва фурсати муносиб барои амалӣ намудани онҳо ба муваффақият намерасад. Дар ин маврид гунаҳкор намудани “омилҳои хориҷӣ” (дар мисоли Ленин – ҷанг, тиллои олмонӣ, дар таҷрибаи Елсин – ташвиқоти ғарбӣ) ҳанӯз гуфтани асли масъала нест. Масъалаи асосӣ, тавре ишора кардем, ба сарфи назар кардани махсусиятҳои миллӣ робита дорад. Як таҳлили сарсарӣ нишон медиҳад, ки хостаҳои мо чандон зиёд ва он қадар ҷиддӣ ҳам нестанд. Мо мехоҳем, қонун барои ҳама як бошад ва интихобан барои “худиву бегонаҳо” иҷро наёбад. Мехоҳем, моро барои он таҳдид, латукӯб ва зиндонӣ накунанд, ки ҳарчанд қонунҳоро вайрон накардаем, аммо ин ё он кирдорамон ба “касе” писанд наафтодааст. Намехоҳем (ва ин дар Қонуни асосӣ низ зикр нашудааст) шоҳзода дошта бошему ӯ пас аз қудрати падар ҳукмронии худро идома диҳад. Намехоҳем тамоми захираҳои иқтисодиву молӣ ва ҳатто сиёсӣ хос ба як авлод бошанд. Мо мехоҳем дар ватани худ зарфиятҳои худро нишон бидиҳем ва аз мо душмансозӣ накунанд! Магар барои ин ислоҳот зарур аст? Фикр накунам. Танҳо иродаи сиёсӣ зарур аст. Не?
Абдуғанӣ Маҳмадазимов, раҳбари Анҷумани миллии сиёсатшиносии Тоҷикистон
Тоҷикистон имрӯз ба ислоҳоти энергетикӣ ниёз дорад то сиёсӣ. Агар ислоҳоти энергетикӣ бошад дигар ислоҳотро ҳам ба худаш гирифта ба таҳаввулоти куллӣ руй меорад.
Иззат Амон, коршиноси масоили сиёсӣ
Кишвари мо 23 сол аст, ки ба ислоҳот ниёз дорад. Ба нобино ҳам маълум аст, ки режим дар як бунбаст қарор дорад ва чи кор карданашро намедонад. Чун режими ҳоким дар кишвари мо диктотурист, ислоҳот бошад хоси режимҳои диктотурӣ нест, бинобар ҳамин дар бунбаст қарор дорад. Яъне, масъулин хуб мефаҳманд, ки дигар бо ин ҳол намешавад кишварро идора кард, вале наметавонанд коре анҷом диҳанд. Ислоҳот одатан дар кишварҳои демукросӣ сурат мегирад. Ислоҳот, яъне аз навсозӣ ва тарҳи нав аст аз поин то боло. Чун режими ҳоким дар Тоҷикистон аз комунистони пешин таъсис ёфта аст, ҳич гуна ислоҳот ва демукросиро нахоҳад пазируфт. Бинобар ҳамин агар хоста бошем, ки дар Тоҷикистон ислоҳоте сурат гирад, бояд аз ҷобачогузорӣ ва тоза кардани кадрҳо шурӯъ кунем.
Саъдӣ Маҳдӣ, устоди ДМТ
Ислоҳот ҳама вақт хуб аст агар созанда бошад, на сӯзанда.