Нахуствазири беваколат ва "салоҳият"-и вазирони Тоҷикистон

Президент  барои  таъмири  роҳ  пул  ҷудо  кунад,  президент  барои  ниёзмандон  замину  хона  тақсим  намояд,  президент  кадрҳои  шоистаро  дар  дохили  Тоҷикистон  нигоҳ  дошта  бо  кор  таъмин  кунад,  президент  аз  рафти  ҷуфту  кишту  ҷамъоварии  ҳосил  назорат  карда,  хулоса  барорад,  президент  аз  корҳои  давлатӣ  холӣ  шуда,  боз  дар  ҳуҷрааш  арзу  доди  шикоятмандонро  шунавад,  президент  ба  ноҳияҳо  рафта,  роҳи  корро  ба  раисон  нишон  диҳад,  президент  наврасонро  аз  кӯча  ҷамъ  карда  ораду  ба  мактаб  монад,  президент  дар  сарфаи  хароҷоти  беҳудаи  оилаҳо  кӯмак  кунад,  президент  соҳибкоронро  дастгирӣ  кунад,  президент  роҳи  баланд  кардани  маоши  муаллиму  духтурро  ба  вазирон  нишон  диҳад,  президент  ба  бонувони  соҳибкор  пул  диҳад,  президент  аз  бонкҳо  пул  қарз  гирифта,  ба  деҳқон  диҳад,  президент  қарзи  пахтаву  соҳибкории  мардумро  диҳад,  президент  ғами  деҳқону  заминро  хӯрад,  президент  барои  Роғун  пул  ҷамъ  кунад,  президент  ба  қабули  шаҳрвандон  аз  ҷониби  мансабдорони  шаҳру  ноҳия  мусоидат  кунад,  пас  барои  вузарову  раисон  чӣ  коре  барои  анҷом  додан  боқӣ  мемонад?

Ба назар мерасад, ки бе ҳидояти  президент  сокинони кишвар ҳатто  аз  ӯҳдаи  таъмири  канализатсия  ҳам  намебароянд…

…Ё  ин  ки  чаро  президент  ягона мушкилкушои сокинон аст?  Ба  назар  чунин  мерасад,  ки  дар ҳоли ҳозир фақат  ҳамон  таъмири  канализатсияву  тозагии  назди  баландошёнаҳо  мондааст,  ки масъулини мақомот онро ба  президент  ҳавола  накардаанд.
Бархе  соҳибназарон  бар  ин  андешаанд,  ки  сабаби  асосӣ  бемасъулиятии  масъулин  ва  ба  фасод  дода  шудани  раисону  мансабдорони  шаҳру  навоҳӣ  аст.  Ба  қавли  таҳлилгарон  мақомотҳои  дахлдор  вазифаҳояшонро  дуруст  иҷро  наменамоянд,  мардумро  қабул  намекунанд  ва  арзу  доди  онҳоро  намешунаванд,  аз  ин  хотир  мардум  фикр  мекунад,  ки  ягона  илоҷи  кор  ба  президент  муроҷиат  кардан  аст.


Бетаваҷҷӯҳии  раисону  вазиронро  дида,  президент  супориш  дода  буд,  ки  ҳар  рӯзи  шанбе  Рӯзи  қабули  шаҳрвандон  муқаррар  карда  шавад  ва  вазирону  раисон  арзу  доди  мардумро  шунида,  ба  мушкили  онҳо  расидагӣ  кунанд.  Аммо  ин  ҳам  дуруст  иҷро  нашуд  ва  аёнтарин  нишонаи  он  ҳамин  аст,  ки  президент  мераваду  мушкили  онҳоро  мешунавад  ва  роҳҳал  меҷӯяд.  Мисоли  дигари  дуруст  иҷро  нашудани  дастурҳои  президент  ин  додани  қитъаи  замини  наздиҳавлигӣ  аст,  ки  аз  соли  2010  то  имрӯз  кашол  ёфта  истодааст  ва  ҳанӯз  шаҳрвандони  зиёди  ниёзманд  аз  гирифтани  замин  бенасиб  мондаанд.  Масъулон  ба  ҷои  он  ки  мушкили  ниёзмандонро  осон  кунанд  ва  бо  замин  таъмин  намоянд,  баръакс  хароҷоту  сарсониҳои  зиёдро  ба  мардум  эҷод  карда,  имрӯзу  пагоҳ  мешавад  гуфта,  фиребашон  медиҳанд.  Ё  шояд  интизоранд,  ки  президент  бори  дигар  қарор  барорад,  ки  ба  ниёзмандон  замин  дода  шавад  ва  масъулон  аз  фурсат  истифода  бурда,  ба  заминфурӯшӣ  даст  зананд…

Вале  паҳлӯи  дигари  масъала  ин  аст,  ки  президент  барои  расидан  ба  арзу  доди  шаҳрвандон  бояд  7,5  миллион  арзу  додро  шунаваду  хулоса  барорад  ва  ҷавоб  диҳад,  ки  амалан  барои  ин  кор  ҳеч  фурсате  фароҳам  нест.  Ё  ин  ки  дар  як  сафари  худ  ба  Бадахшон  президент  агар  тавониста  бошад,  ба  мушкили  30  ё  40  нафар  расидагӣ  кард,  вале  аз  рӯи  он  шикоятҳое,  ки  мардуми  Бадахшон  доштанд,  дар  мисоли  замину  манзилу  ҷои  кору  бемасъулиятии  мақомот,  ин  проблема  дар  тамоми  қаламрави  кишвар  ҷой  дорад  ва  солҳост,  ҳалли  худро  намеёбад.  Пас  ба  арзу  доди  боқимондаи  шаҳрвандон  кӣ  мерасад?

Дар  Хоруғ  як  зан  дар  назди  президент  баромад  кард  ва  гуфт,  ки  фарзандаш  ду  маълумоти  олӣ  дошта,  мехост  дар  прокуратура  кор  кунад.  Модараш  ӯро  бо  машаққати  зиёд,  офтобпарастфурӯшиву  заҳмати фаршшӯ? ба  донишгоҳ  дохил  карда,  дар  ҳуҷраи  кадом  бинои  кӯҳна  истиқомат  доштааст.  Аммо  муроҷиати  ӯ  аз  прокуратураи  ноҳия  шурӯъ  шуда,  то  ҷумҳурӣ  расидааст,  вале  дар  ягон  ҷо  ӯро  ба  кор  нагирифтаанд.  Баъди  10  соли  оворагиҳо  маҷбур  рӯ  ба  муаллимӣ  овардааст.  Президент  баъди  ин  муроҷиат  дастур  дод,  то  писари  ӯро  ба  кор  гиранд.  Вале  аксари  ҷомеа  огоҳанд,  ки  чӣ  тавр  мағзҳои  мо,  духтурон,  академикҳо,  олимон,  муаллимон  ва  муҳандисони  тоҷикистонӣ  ба  кишварҳои  гуногуни  олам  муҳоҷират  мекунанд  то  барои  худ  ҷои  коре  пайдо  кунанд.  

Ба  ақидаи  ҳуқуқшинос  Шокирҷон  Ҳакимов  сабаби  ин  ҳама:  номукаммалии  сохторҳои  ҳукуматӣ  ва  низоми  сиёсӣ  аст.  Ҳамчунин,  ба  андешаи  ӯ  нодуруст  амалӣ  намудани  сиёсати  кадрӣ  ва  ҷой  доштани  фисқу  фасод  дар  идораҳои  давлатӣ  нишонаи  он  аст,  ки  роҳ  ёфтани  кадрҳои  болаёқат  хеле  мушкил  гаштааст  ва  мутахассисон  аз  чунин  шеваи  корёбӣ  рӯҳшикаста  шуда,  аз  пайи  кори  дигар  мешаванд,  ё  маҷбур  кишварро  тарк  менамоянд.  Барои  ислоҳи  вазъ  ӯ  чунин  пешниҳод  дорад,  ки  пеш  аз  ҳама  бояд  ислоҳоти  конститутсионӣ  гузаронида  шавад.  Дуввум,  усули  таҷзияи  ҳокимияти  давлатӣ  бояд  татбиқ  гардад.  Саввум  ваколатҳои  бештарро  аз  марказ  ва  вилоятҳо  ба  шаҳру  ноҳияҳо  ва  ҷамоатҳо  додан  зарур  аст.  Идораҳои  вилоятиро  75  фоиз  ихтисор  намудан  мувофиқи  мақсад  аст.  Вай  мегӯяд,  мушоҳидаҳо  нишон  медиҳанд,  ки  аз  будани  онҳо  дар  шакли  ҳозира  танҳо  падидаву  зуҳуроти  номатлуб  зиёдтар  шуда  истодааст.


Ба  гуфтаи  таҳлилгарон  дар  ҳоли  ҳозир  системаи  ҳукуматдорӣ  дар  Тоҷикистон  чунин  шакл  ёфта  истодааст,  ки  ҳар  мақомот  манфиати  худро  доранд  ва  ҳадафҳои  мушаххасеро  пайгирӣ  мекунанд.  Зеро,  замоне,  ки  аз  раиси  ҷамоат  сар  карда,  то  раиси  ноҳияву  сардори  милиса  ё  прокурору  суд  бо  додани  ришва  соҳиби  мансаб  мегарданд,  дигар  онҳо  ба  мардум  коре  нахоҳанд  дошт.  Дар  ин  сурат  принсипи  "аввал  худум,  баъд  мардум"  нақши  асосиро  мебозад. 

Чун  онҳо  аввал  маблағи  ба  сифати  ришва  додашонро  бояд  илоҷе  карда  кор  кунанд  ва  дар  сурати  дуруст  иҷро  кардани  вазифа  ҳеч  даромади  иловагие  ба  кисаи  онҳо  намедарояд.  Ин  аст,  ки  онҳо  ба  доди  мардум  намерасанду  баръакс  ба  кисаи  онҳо  чашм  медӯзанд.  Касе  маблағи  бештар  пешниҳод  кунад,  замин  ё  роҳбарии  ин  ё  он  корхона  ва  ё  кадом  вазифаи  равғанин  аз  они  ӯст.  Ба  андешаи  таҳлилгари  масоили  сиёсӣ  Шавкати  Муҳаммад  мувофиқи  Сарқонуни  кишвар  Тоҷикистон  давлати  иҷтимоӣ  аст  ва  дар  давлати  иҷтимоӣ  бояд  поёнтарин  мақомоти  ҳукуматӣ  ба  доди  мардум  расида  тавонад.  Ҳуқуқи  оддитарин  шаҳрванд  баробари  доротарин  шаҳрванд  бояд  риоя  гардад  ва  ҳаёти  арзанда  дошта  бошад.  Ҳаёти  арзанда  ба  маъное,  ки  амнияти  шаҳрванд  таъмин  бошад  ва  маоши  якмоҳаи  кораш  ба  хароҷоти  якмоҳаи  зиндагияш  роҳат  бирасад.  Ҳукумат  шаҳрвандонашро  ба  манзил,  ҷои  кор,  ба  гирифтани  маълумоти  миёна  ва  табобати  сирф  ройгон  таъмин  карда  тавонад  ва  дар  масоили  эътиқодӣ  шаҳрванд  ба  мамониат  дучор  нашавад.  Вай  аз  ҷумла  афзуд: 

"Муттаассифона,  ҳама  рафтору  кирдори  мансабдорон  ва  структураи  давлатдории  мақомоти  ҳукуматӣ  хилофи  ин  аст.  Як  мақомот  аз  мақомоти  баландпоятар  ҳаросида,  наметавонад  дар  Тоҷикистон  ба  доди  мардум  бирасд.  Ба  ҳукуматдорони  мо  аз  ба  доди  мардум  расидан  дида,  бештар  мақому  мансаб  ва  ҷойгоҳи  касбиашон  азизтар  аст.  Бинобар  ин  доду  шикоятҳо  то  ба  мақоми  аввали  кишвар  нарасад,  ҳалли  худро  ёфтанаш  мушкил  аст".


Дар  ҳамин  ҳол,  бархе  аз  таҳлилгарон  чунин  мешуморанд,  ки  ба  бемасъулиятии  масъулин  худи  мардум  сабаб  шудаанд.  Зеро  аз  сабаби  он  ки  мардум  ҳуқуқҳои  худро  намедонанд,  ба  ҳамин  рӯзу  ҳол  гирифтор  мешаванд  ва  мансабдорон  аз  ин  беаҳамиятии  мардум  сӯиистифода  карда,  манфиати  худро  аввалдараҷа  қарор  медиҳанд.  Рӯзноманигор  ва  таҳлилгар  Сафват  Бурҳонов  бар  ин  назар  аст,  ки  сабаби  ба  мушкили  мардум  расидагӣ  накардани  мансабдорон  худи  мардуманд.  Зеро  аз  ҳуқуқи  конститутсионии  худ  боре  кор  намегиранд  ва  ба  назди  раису  ҷонишин  даромада,  пора  медиҳанд,  ки  проблемаи  ӯро  ҳал  кунад.  Аммо  баъди  он  ки  мушкилашон  ҳал  намешавад,  баъд  ба  президент  ё  суд  муроҷиат  мекунанд,  ки  фалон  мансабдор  ба  доди  онҳо  нарасид.  Вале  агар  санҷида  бароӣ,  барои  гирифтани  замин  ё  ҳал  кардани  мушкили  дигари  худ  ягон  аризаи  расмӣ  ба  идораҳои  давлатӣ  нанавиштаанд.  Танҳо  шифоҳӣ  бо  раис  сӯҳбат  кардаанд,  ки  ин  ягон  асоси  ҳуқуқӣ  надорад.  Агар  дар  сари  вақт  ба  таври  расмӣ  ба  мақомот  муроҷиат  мекарданд,  баъди  як  моҳ  ҷавоб  мегирифтанд  ва  дар  сурати  зарурӣ  аз  рӯи  ҷавоби  додашуда  ба  дигар  ниҳод  шикоят  мебурданд.  Муроҷиат  кардани  шаҳрвандон  ба  президентро  ин  коршинос  як  одате  маънидод  мекунад.  Вай  аз  ҷумла  гуфт:  "Мардум  дигар  одат  кардаанд,  ки  говашон  ҳам  гум  шавад  ба  президент  муроҷиат  мекунанд.  Мақомоти  маҳаллиро  дар  ин  хусус  умуман  гунаҳкор  намекунам.  Зеро  ба  шаҳрвандон  мефаҳмонӣ,  ки  аризаро  навишта  бурда,  ба  шӯъбаи  умумӣ  супор,  баъд  бин  ки  чӣ  хел  ҷавоб  намедиҳанд.  Тақрибан  касе  ба  мақомоти  маҳаллӣ  ариза  наменависад.  Бояд  муносибати  мақомоту  шаҳрвандро  ба  тарзи  хаттӣ  ҷорӣ  кард.  Чунин  фарҳанг  дар  мардуми  мо  нест.  Халқ  чӣ  хеле  бошад,  шоҳашон  низ  ҳамон  гуна  мешавад".

Ба  андешаи  Сафват  Бурҳонов  фаъолияти  мақомот  аз  халқ  вобаста  аст.  Вақте  халқ  чизе  талаб  надорад,  пас  аз  мақомот  иҷроия  чиро  интизор  мешавад?  ӯ  мегӯяд,  матбуот  бояд  дар  ҳамин  самт  кор  кунад,  то  фарҳанги  муносибати  мардум  бо  мақомот  дуруст  ба  роҳ  монда  шавад.

Аммо  бо  ин  ҳол  ҳастанд  нафароне,  ки  ба  таври  расмӣ  муроҷиат  мекунанд  ва  солҳои  тӯлонӣ  баҳси  онҳоро  мақомоти  ҳукуматӣ  ё  сохторҳои  судиву  додситонӣ  кашол  дода  мегарданд.  Мисоли  рӯшани  ин  боз  ҳам  ҳамон  шикояти  зане  дар  Хоруғ  ба  президент  аст,  ки  бо  тамоми  аризаву  ҳуҷҷатҳояш  даҳ  сол  овора  шуда  гашт  ва  билахира  ба  президент  арз  кард.  Ҳамчунин,  боз  аз  даъвои  расмии  якчанд  нафароне  огоҳем,  ки  на  10  сол,  балки  тӯли  20  сол  боз  саргардон  шуда  гаштаанд,  вале  мақомоти  дахлдор  ба  ҷои  он  ки  ҷавоби  қонунӣ  диҳанд,  посухи  як  мактубро  беш  аз  чанд  сол  кашол  дода  гаштаанд.  Оё  ин  худ  нишона  аз  бемасъулиятӣ  нест?

Агар  шаҳрвандон  расман  муроҷиат  накарданд,  баҳона  ҳаст:  яъне  далели  расмӣ  барои  шикоят  вуҷуд  надорад.  Вале  шаҳрвандон  расман  муроҷиат  кунанд  ҳам  боз  баҳона  ҳаст:  яъне  мансабдор  ҳаққи  дахолат  дар  кори  судро  надорад,  чун  суд  ҳокимияти  мустақил  аст.  Аммо  даъвои  судӣ  ҳам  як  ҳадду  ҳудуд  ё  меъёри  қонунӣ  доштагист?  Наход  20  сол  боз  як  баҳси  кӯчаке  дар  судхонаҳои  ҷумҳурӣ  кашол  ёфта  гардад?  Билохира  суд  ҳам  ниҳоди  давлатӣ  аст  ва  давлат  бояд  як  механизми  муайяне  дошта  бошад,  то  баҳсҳои  судӣ  охир  дошта  бошанд.  Ба  андешаи  бархе  аз  таҳлилгарон  аслан  дар  низоми  давлатдорӣ  муроҷиати  шаҳрвандон  бояд  дар  ниҳодҳои  дахлдор  ҳалли  худро  ёбанд,  на  ин  ки  ба  ҳама  баҳсҳо  бо  дастури  президент  нукта  гузошта  шавад.     

Коршиносон мегӯянд, аслан  президент  муваззаф  нест  ба  як  нафари  алоҳида  кор  ёбад  ё  ба  дигаре  хона  диҳад.  Дар  мамлакатҳои  мутамаддин  шаҳрвандон  бо  чунин  мушкилиҳо  ба  президент  муроҷиат  намекунанд.  Зеро  дар  он  ҷойҳо  ҳар  як  идора  вазифаи  худро  дорад  ва онро  дуруст  иҷро  мекунад.  Аммо  ба  андешаи  ӯ  дар  мо  президентро  мардум  ҳамчун  шоҳ  қабул  кардаанд  ва  дар  фаҳмиш  ё  менталитети  халқи  тоҷик  шоҳи  одил  мушкилкушои  халқаш  аст.  Аз  ин  рӯ  бештар  ба  прпезидент  муроҷиат  мекунанд.


Ба гуфти Шокирҷон  Ҳакимов , ҳоло президенти  Тоҷикистон  ҳамчун  сарвари  давлат  ва  сардори  ҳукумат  ваколату  салоҳиятҳои  зиёд  дорад. Инчунин,  шаҳрвандон  одат  кардаанд,  ки  доир  ба  ҳалли  кӯчактарин масъала  ба  президент  муроҷиат  намоянд.  Вай  мегӯяд,  бо  вуҷуди  он  ки  дар  давлат  вазорату  идораҳои  дахлдор  вуҷуд  доранд,  аммо  чун  мардум  ба  воситаи  телевизион  ва  радио  мебинанду  мешунаванд,  ки  ҳамаи  ташаббусҳо  аз  номи  президент  ба  таваҷҷӯҳи  мардум  расонида  мешавад  ва  дигар  хизматчиёни  давлатӣ  маҳдудияти  зеҳнӣ  доранд,  гумон  мекунанд  бидуни  дахолати  президент  ягон  мушкилоти  зиндагиро  ҳал  кардан  мумкин  нест.

Дар  ҳамин  ҳол,  баъзе  коршиносон  назари  дигареро  ҷонибдорӣ  мекунанд.  Ба  бовари  онҳо,  азбаски  тамоми  шохаҳои  ҳокимият  дар  дасти  як  гурӯҳ  ҷамъ  омадааст  ва  бештари  ташаббусу  тасмимгирӣ  аз  ҷониби  як  нафар  сурат  мегирад,  бинобар  ин  кӯтоҳии  мақомоти  дахлдор  дар  расидагӣ  ба  мушкили  мардум  ба  назар  мерасад.  Ба  гуфтаи  Шавкати  Муҳаммад  кор  ба  ҷое  расида,  ки  худи  президент  аксари  вазифаҳои  вазиронро  низ  ишғол  кардаааст.  Барои  мисол,  лентаи  фермаҳои  зотпарвариро  рафта  буридани  президент  шарт  нест,бигзор  намояндаи  вазорати  марбут  ин  амалро  анҷом  диҳад.  Ё  мисоли  дигар,  Тоҷикистон  сарвазир  дорад  ё  не,  аксарият  намедонанд.  Чунки  дар  васоити  ахбори  омма  тақрибан  аз  ӯ  ёдовар  намешаванд.  Вай  афзуд:  "Рӯз  аз  рӯз  аз  рӯи  баҳогузориҳои  созмонҳои  байналмиллалӣ  ба  ботлоқи  авторитаризм  ғӯтида  истодаем.  Аз  ин  лиҳоз  ба  ҷуз  мақоми  аввали  кишвар  касе  ба  доди  мардум  расида  наметавонад.  Ин  додрасидан  бошад,  ниҳоят  дар  доираи  маҳдуд  ба  иҷро  мерасад,  зеро  ҳар  кас  наметавонад  то  ба  мақомоти  аввали  кишвар  арзи  худро  бирасонад.  Чун  ба  аксари  мардум  мақомот  дастрас  нест,  пас  ингуна  давлат  хилофи  структураи  иҷтимоист.    Дар  ин  сурат    ин  амалкарди  давлатмардони  мо  бар  хилофи  Сарқонуни  кишвар  мебошад".


Мо, ки ҳоло даъвои  ҳукумати  мардумӣ  мекунем  ва  аз  ин  нигоҳ  роҳбарон  бояд  дар  хизмати  мардум  бошанд  ва  мушкилоти  онҳоро  осон  кунанд,  на  баръакс  болои  мушкил  мушкили  дигар  зам  намоянд.  Вале  барои  рушди  ҷомеаи  шаҳрвандӣ,  ки  асоси  онро  шаффофияти  фаъолияти  мақомоти  давлатӣ  ташкил  медиҳад,  ба  андешаи  таҳлилгарон  Тоҷикистон  ба  нафароне  ниёз  дорад,  ки  аз  оғоз  аз  фасод  кор  нагиранд  ва  аз  ин  муносибат  пок  бошанд.  Вале  дар  шароити  кунунии  Тоҷикистон  тифл  аз  хурдӣ  луқмаеро  тановул  мекунад,  падараш  аз  муассисаҳои  давлатӣ  ба  шакли  пора  гирифта  ба  хона  меорад,  баъдан  дар  дабистон  муаллиме,  ки  барои  баҳо  ё  таҳсил  пора  мегирад,  улгӯи  наврас  хоҳад  буд,  дар  идома  таҳсили  донишгоҳиро  ҳам  ӯ  на  бо  дониш,  балки  бо  пул  азбар  мекунад  ва  ҳамчунин  бо  додани  ришва  ба  кор  меояд.  Пас  аз  ин  кадрҳое,  ки  дар  чунин  шароит  обу  тоб  ёфтаанд,  метавон  интизорӣ  дошт,  ки  софдилона  ба  мардум  хизмат  хоҳанд  кард?  Ба  назар  чунин  мерасад,  ки  барои  ин  насли  бакамолрасида  аз  истилоҳи  "мардум,  ватан,  софдилӣ"  танҳо  бӯи  пул  бар  машом  мерасаду  бас.  Ҳатто  тамаллуқкориҳои  эшон  ба  шоҳ  ҳам  ба  хотири  пул  ё  вазифа  аст.  Шояд  мақоли  "бепул  суханат  асар  надорад…",  барои  чунин  ҷомеа  хос  бошад.  Пас  вақти  он  нарасидааст,  ки  мо  аз  таҳкурсӣ  тарбияи  насли  ояндаро  билкул  иваз  кунем?  Ин  суолест,  ки барои дарёфти ҷавоб ҳамагон  сари  он  биандешем ва тасмим бигирем, ё  не?

Мӯҳр