21 апр 2015 08:03Ҳуқуқи инсон

Собиқ маҳкумшуда: Кӣ бояд дастгирӣ кунад?

Муҳайё НОЗИМОВА

«Ман барои ӯ тамоми дунёро фурӯхта озодиашро мехаридам…», - мегӯяд зане, ки ба муддати панҷ сол равонаи зиндон шуд.

Дар муддати ҳашт моҳи соли 2014 аз ҷониби ҳуқуқшиносони ташкилоти ҷамъиятии «Идораи ҳуқуқҳои инсон ва риояи қонуният» дар шаҳрҳои Душанбе, Қурғон-теппа, Хуҷанд ва Хоруғ ба 142 нафар собиқ маҳбусон, ки аз ин миён 25 нафар зан ва 117 нафар мард будаанд, машваратҳои ҳуқуқӣ додаанд. Тибқи иттилои ҳуқуқшиносони ин ташкилоти ҷамъиятӣ дар натиҷаи таҳлил маълум шуда, ки барои ашхоси озодшуда аз муассисаҳои ислоҳӣ (маҳбасхона) пеш аз ҳама масъалаи муҳим ва мушкилоти рақами як, барқарор намудани муно-сибатҳои оилавӣ ва наздикон мебошад.

Фотима (ном бо хоҳиши қаҳрамон иваз шудааст) занест соҳиби маълумоти олии ҳуқуқӣ, ки муддати чанд вақте дар яке аз судҳои вилояти Хатлон кор кардааст. Аз нақли ӯ маълум шуд, ки баъди мушкил гаштани пешбурди зиндагӣ бо сирф маоши давлатӣ ва сафари шавҳараш барои маридорӣ ба Русия меравад, Фотима ба тиҷорат машғул мешавад. Чанд муддате аз тиҷорат даромади хуб ба даст меорад, аммо вақте бозори Хоҷи Карим, ки Фотима дар он ҷо савдо мекард, ба коми оташ меравад, ӯ қарздор мешавад. Соҳиби молу матое, ки Фотима онро савдо мекард, ҳар рӯз барои талаби бор ё маблағи он, дари хонаи ӯро мекуфт. Ҳарчанд Фотима ваъда медод, ки дар муддати кӯтоҳтарин кор карда пули зарарро ба пуррагӣ бармегардонад, ҷониби дуюм ин ваъдаҳоро бовар накарда, ба суд муроҷиат мекунад. Дар натиҷаи баррасии парванда, Фотимаро тибқи моддаи 247қ.3, б. «а» Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муддати 5 сол аз озодӣ маҳрум мешавад.

«Дар суд зора кардам, ки ба ман муҳлат диҳанд, то маблағро, ки беш аз 2000 дол-лар буд, кор карда баргардонам, аммо ….», -гиря гулӯгираш мекунад, аммо ӯ идома медиҳад: «Ҳатто ба инобат нагирифтанд, ки фарзандони ноболиғ дорам ва боре ҳам суд нашудаам. То ворид шудан ба ҳавлии маҳбасхона боварам намеомад, ки ин ҳодиса бо ман рух додааст. Бо мане, ки маълумоти олии ҳуқуқӣ дорам…».

Аз нақли Фотима ӯ муддати 5 моҳ дар маҳбасхонаи занонаи шаҳраки Норак (Муа-ссисаи ислоҳии № 3/8) адои ҷазо намуда, бинобар авфи Президенти кишвар ба муносибати 20-умин солгарди Сарқонун (Конститутсия)-и Ҷумҳурии Тоҷикистон, ба озодӣ баромад. Ҳангоми суҳбат бо Фотима маълум буд, ки руҳафтода асту намедонад корро аз чӣ оғоз намояд. «Аз ҳама даҳшатовар барои ман он аст, ки мабодо зиндагии апаам бо гуноҳи ман вайрон шавад. Чунки танҳо ӯ маро дастгирӣ карду то имрӯз дастгирӣ мекунад ва боре шунидам, ки шавҳараш ба ӯ гуфт «агар хоҳарат пула ёфта натияд, ба ҷойи ӯ рафта мешинӣ». Ман намедонам, чӣ кор кунам? Ба куҷо равам? Корро аз чӣ сар кунам?», -мегӯяд Фотима.

Гулчеҳра Холматова ҳуқуқшиноси ташкилоти ҷамъиятии «Идораи ҳуқуқҳои ин-сон ва риояи қонуният» мегӯяд, ки дар бештар маврид собиқ маҳкумшудагон баъд аз баромадан ба озодӣ ба хизматрасонии ҳуқуқии боваринок дастрасӣ надо-ранд. «Вақте собиқ маҳкумшуда мехоҳад, ки оид ба бардоштани доғи судӣ ё муҳлати он иттилоъ бигирад, намедонад ба куҷо муроҷиат намояд. Ҳамчунин ин гурӯҳи одамон намедонанд, ки ба куҷо оид ба таъмини ҷойи кор муроҷиат намоянд», - изҳор дошт Гулчеҳра Холматова. Ба қавли ин ҳуқуқшиноси тоҷик дар баробари ин мушкилот, барои ворид шудан ба ҷомеаи қаблӣ ва пайдо намудани ҷойи кор ба собиқ маҳкумшудагон аз ҳад зиёд асабӣ будани онҳо ва баҳои паст ба худашон монеа мешавад. «Дар баробари мушкилоти ҳуқуқӣ собиқ маҳкумшудагон ба мушкилоти равонӣ низ дучор мешаванд, ки беш аз ҳама баҳои паст ба имкониятҳои шахсии онҳо аст», -гуфт Гулчеҳра Холматова.

«Ман ба шарти пардохти маблағ ба зарардида, ки суд онро 4900 доллари амри-коӣ муқаррар кардааст ба рӯйхати авфшудагон афтидам. Апаам кафил шуда-аст, ки дар муддати 6 моҳ, яъне то 20-уми майи соли 2015 ҳамин маблағро ба пуррагӣ бармегардонад», - бо алам нақл кард Фотима.
Ба қавли Мазбут Маҳмудов, равоншиноси «Идораи ҳуқуқҳои инсон ва риояи қонуният», ки дар доираи лоиҳаи «Ҳуқуқҳои иҷтимоиву иқтисодӣ ва фарҳангии маҳкумшудагон ва собиқ маҳкумшудагон дар Тоҷикистон» муддати 1,5 сол аст бо собиқ маҳбусон кор мекунад, дар бештар маврид собиқ маҳбусон баъди ба озодӣ баромадан пеш аз ҳама аз ҷониби наздикони худ дастгирӣ намеёбанд.

«Муносибатҳои аъзоёни оила бо собиқ маҳкумшудагон дар бештар маврид чан-дон хуб нест. Пеш аз ҳама дар оила ба онҳо фишори руҳӣ меоранд ва бинобар ин ашхос наметавонанд ба таври пурра ба зиндагии муқаррарӣ баргашта, дар ҷомеа худро шахси комилҳуқуқ шуморанд», - гуфт Маҳмудов.
Фотима мегӯяд, ки шавҳараш аз рӯзи аввале, ки ин мушкилӣ ба сараш омад аз вай рӯй тофт, ҳарчанд, ки дар муддати 20 соли зиндагии якҷоя ва соҳиби ду фар-занд зиндагии хушбахтона доштанд.

«Аз лаҳзаҳои аввали ба сарам омадани ин мушкил вай аз ман рӯй гардонд, гуфт, ки «ба ман ин хел зан даркор нест». Баъди чанд рӯзе, ки маро ба маҳбас бурданд, писари маро хонадор карданд, тӯйи калон шуд. Бе ман. Мане, ки бо орзуву ҳавас барои тӯйи писарам чизу чора ҷамъ карда будам, ҳатто дар ин рӯз барои ӯро ди-дан имкон надоштам…», - бо ашки чашм ба ёд меорад Фотима.

Имрӯз Фотима бо ду фарзандаш, як писару як духтар, дар кӯчаҳо мулоқот меку-над. Барои он ки наздикони шавҳараш намехоҳанд, то вай дар он хона, ки қаблан бо фарзандону шавҳараш мезист зиндагӣ кунад. Писар, ки акнун кор мекунаду имкон дорад, ба қадри зӯррас ба модараш кӯмак мерасонад ва нисбат ба духтари донишҷӯяш Фотимаро бештар хабар мегирад.

Дар фарҷоми суҳбат аз Фотима пурсон шудам, ки агар ба ҷойи шумо шавҳаратон ба ҳамин мушкил дучор мешуд, чӣ кор мекардед?
Дар посух гирист. Бо алам гирист. Дар ҳоле ки гиря гулӯгираш мекард гуфт: «Ман барои ӯ тамоми дунёро фурӯхта озодиашро мехаридам».

Мавод дар доираи лоиҳаи «Ҳуқуқҳои иҷтимоиву иқтисодӣ ва фарҳангии маҳкумшудагон ва собиқ маҳкумшудагон дар Тоҷикистон» бо дастгирии молиявии Иттиҳоди Аврупо ва Вазорати Федеролии Олмон оид ба ҳамкориҳои иқтисодӣ ва рушд омода ва нашр шудааст.

Мӯҳр

Хабарҳои монанд: