Мораторияи нав бӯҳронро аз миён мебарад?

Рӯзи 23 - и май дар парлумони Тоҷикистон лоиҳаи қонуни "мораторияи санҷиши фаолияти субъектҳои соҳибкорӣ дар соҳаҳои истеҳсолӣ" дар таҳрири нав баррасиву қабул гардид. Тибқи ин лоиҳа, он соҳибкороне, ки ба бунёди корхонаҳои саноатӣ машғул мешаванд ва ё дастгоҳҳову техникаҳои навро ворид карда барои истеҳсолот ба кор мебаранд, то 3 сол аз ҳамагуна санҷишҳои гуногун раҳо меёбанд. Аммо суоли аслӣ инҷост, ки моратория то чи андоза метавонад заминагузори рушди соҳибкории истеҳсолӣ бошад?

Тақсим шудани вазифаҳо нишонаи чист?


Мораторияи соли 2008 чи натиҷа дод?

Соли 2008 ҳам моратория ба муддати 2 сол эълон шуду гуфта мешуд, ки дигар бозрасии мақомоти 12 сохтори давлатӣ ба поён мерасад. Аммо баъдтар хабарҳои зиёде ба гӯш расид, ки соҳибкоронро ҳамчунон тафтиш мекунанд. Ин ки моратория то куҷо ба фаолияти соҳибкорон таъсири мусбат расонида тавонист, иқтисоддони тоҷик Зафар Абдуллоев мегӯяд, то куҷо истифода бурдани соҳибкорон аз моратория номаълум аст. Ин моратория мисли афви ҳамон зиндон аст, ки ҳам паҳлуи мусбат дораду ҳам манфӣ. Эълони 2 сол моратория чунин бардоштеро дар байни соҳибкорон падид меорад, ки онҳо фикр мекунанд дигар набояд андоз супоранд ва аз паи роҳҳои гурез аз пардохти андоз шаванд.            


Иқтисоддон Баҳор Камаров ин гуфтаҳоро тақвият бахшида бар ин бовар аст, ки  мораторияи соли 2008 аз сабаби он ки ҳамаи субеъктҳои хурду миёнаро дар бар мегирифт, барои худи соҳибкорон ва буҷети кишвар манфиат овард. Соҳибкор тавонист вақти худро сарфа намояду имкониятҳои молиявияшро барои рушди фаъолияташ истифода барад. Барои он соҳибкороне, ки тоза фаъолияти худро оғоз мекарданд, ин як имтиҳону санҷише буду ба онҳо имконият медод мушкилоти пеш омада ҳангоми фаъолиятро ҳал намоянду кор кардан дар чорчӯбаи қонунҳои ҷориро таҷриба намоянд.  Ҳамчунин иҷрои моратория боис гардид, ки соҳибкор хароҷоти дар ибтидои фаъолияташ сарфнамударо, то андозае ба даст орад, афзуд номбурда.                            
Аммо Вакили парлумон Шодӣ Шабдолов дар ин бора тамоман назари дигаре дорад. Номбурда натиҷаи моратория соли 2008 - ро хуб надониста мегӯяд, ки агар он моратория ҳосили дилхоҳро медод, дар бӯҳрон намемондем. Пас натиҷаи хуб надодааст, ки Тоҷикистон ҳамакнун дар ҳолати бӯҳронӣ қарор дорад.

Қонуни нав натиҷаи дилхоҳро медихад?

Дар таҳрири нави қонуни мазкур, соҳибкороне, ки корхонаҳои истеҳсолии саноатӣ бунёд мекунанд ва таҷҳизоту техникаҳои нав ба кишвар ворид менамоянд, аз ҳама намуди тафтишот дар давоми 3 сол озод мегарданд аз ҳамон вақте, ки ин қонун ба иҷро медарояд. Аммо ба ростӣ ин қонун, ки барои ҳимояи соҳибкории истеҳсолӣ равона шудааст, барои рушди ин намуди фаъолият муҳаррики қавӣ буда метавонад?   
Иқтисоддонон бар ин назаранд, ки барои рушди соҳибкории истеҳсолӣ бояд барномаи муккамале омода гардаду ислоҳоти кулие гузаронида шавад, зеро як мортория ва ё як тағйиру илова ба кодекси андоз ба танҳоӣ заминасози инкишофи соҳибкории истеҳсолӣ ва дигар намудҳои он шуда наметавонад.


Аммо доктори улуми иқтисод Табаралӣ Ғаниев қабули ин қонунро сари вақтӣ дониста бар ин назар аст, ки ҳар фаъолияте талаботи хоси худро дорад ва вобаста аз он ки имрӯз зарурати техникаву технологияҳои нав дар иқтисодиёти Тоҷикистон ба вуҷуд омадаасту соҳибкорон бояд дар фаолияти худ аз дастгоҳҳову таҷҳизоти нав истифода баранд, қабули ин қонун барои соҳибкорон имконияти гузаштан ба зинаи дигари рушди иқтисодӣ яъне зинаи сармоягузориро фароҳам меорад. Зеро сармояи навин имкони истеҳсоли моли нав ва имкони тавлиди рушди иқтисодиро дорост.         
Дар ин байн вакили Парлумон Шодӣ Шабдолов ибрози умедворӣ мекунад, ки қонуни нав натиҷаи дилхоҳро ҳоҳад дод, зеро ислоҳоти ворид гашта дар ин қонун, то 3 сол соҳибкоронеро, ки ба воридоти дастгоҳҳову техникаҳои нав машғул мешаванд, аз пардохти ҳамагуна намуди андозҳо озод мегарданд. Номбурда меафзояд: "кумитаи махсуси "Стандартизатсия" ташкил мешаваду аз болои техникаҳое, ки соҳибкорон ворид мекунанд, назорат мебарад то маъмлум гардад он техникаҳо то чи андоза тавони истеҳсоли молро дорост. Агар техникаҳо ба талабот ҷавобгӯ буд, соҳибкорон аз моратория озод мегарданд, аммо тафтишоти зарурӣ, ки ба масоили амниятиву сӯхтору ингуна маворид марбут мешавад, боқӣ мемонад".      
Вакили дигари Парлумон Муҳиддин Кабирӣ дар ин бора мегӯяд, "дар рӯйхати ширкатҳое, ки аз тафтишот озод мешаванд, он субеъктҳое дохил мегарданд, ки таҷҳизоти истеҳсолияшонро нав мекунанд. Яъне дар ҳолате, ки агар хати тавлид беш аз 50 дарсади маҳсулотро истеҳсол карда тавонад".  

Паёмадҳои таҳрири нави қонунҳои кӯҳна чист?

Ин ки чи боис шуда то ин қонун дар таҳрири нав қабул карда шавад, Некрӯз Забиров раиси Иттифоқи тоҷирон ва соҳибкорони Тоҷикистон мегӯяд, ба далели натиҷаи хуб додани моратория дар соли 2008, мо соҳибкорон худамон аз президент хоҳиш кардем  онро идома диҳаду субеъктҳоеро, ки ба фаолияти соҳибкорӣ машғул мегарданд, шомили моратория гардонад. Аммо мақомоти тафтишотӣ розӣ набуданду ба ҳар роҳе норизоятии худро ба президент мерасонданд. Баъдан Кумитаи сармоягузорӣ лоиҳаи фармони президентро дар хусуси қабули моратория ба ҳама намуди санҷишҳо барои субеъктҳои соҳибкории истеҳсолӣ баррасӣ ва қабул намуд: "дар ин рӯйхат онҳое, ки ба соҳибкории истеҳсолӣ машғул мешаванд ва ё соҳибкорони фаъолиятдоштае, ки то 50 дарсад тавоноии худро зиёд менамоянд инчунин он соҳибкороне, ки бо истифода аз техникаҳои замонавӣ фаъолияташонро роҳандозӣ мекунанд дохил мешаванд, мегӯяд Некрӯз Забиров.              
Ба гуфтаи иқтисоддонон, таҳрири нави ин қонун пешомадҳои мусбату манфии худро дорад. Агар соҳибкории истеҳсоливу тиҷоратӣ муқоиса гардад, соҳибкории истеҳсолӣ ба далели васеъ будани доманаи фаъолияташ мушкилоташ зиёдтар аст ва паҳлӯҳои ҳуқуқии зиёдеро фаро мегирад. Вақте ин намуди соҳибкор фаъолияташро шурӯъ мекунад, бо идораҳову вазоратҳои гуногуне сару кор мегирад. Агар фаъолияти ӯ ба иҷозатнома рабт дошта бошад, вай маҷбур аст аз мақомоту сохторҳои гуногун муҷаввиз гирад. Дар сурате, ки соҳибкор маҳсулоти ғизоӣ истеҳсол намояд, бо ӯ мақомоти "Тоҷикстандарт" ва Вазорати беҳдошт ҳатман сару кор мегиранд.

Дар хусуси паҳлӯҳои манфии таҳрири муҷаддади ин қонун, иқтисоддон Баҳор Камров мегӯяд, ки дубора эълон намудани моратория дар қонуни нав ба имиҷи давлат зарба мезанад. Зеро вақте мораторияи пешгирии санҷиши соҳибкорӣ дар истеҳсолот эълон мегардад, маънои онро дорад, ки дарки фазои ҳуқуқии фаъолияти соҳибкории истеҳсолӣ барои ин соҳибкорон душвор асту онҳо дар рафти фаъолият мавриди тафтишоти гуногун қарор мегиранд. Ин ба имиҷи Тоҷикистон таъсири манфӣ мерасонад, ангор он қонунгузорие, ки вуҷуд дораду ин муносибатҳоро танзим менамояд, мисле, ки имконияти пурра танзим намудани ин фаъолиятро надорад ва ё ихтиёроташ маҳдуд аст. Зеро дар соири кишварҳо сармоягузорон қабл аз сармоягузорӣ дар ҳар кишваре ибтидо қонунгузории он мамлакатро меомӯзанду ба иҷроиши қонунҳо диққати ҷиддӣ медиҳанд.                                           

Иқтисоддонон чунин мешуморанд, ки қонуни нав сармоягузорони хориҷиро нисбат ба фаъолият дар Тоҷикистон дилсард мегардонад. Онҳо суол мегузоранд дар баробри қонуне, ки соли 2006 дар бораи "санҷиши субеъктҳои соҳибкорӣ" қабул гардиду ҳоло ҳам амал менамояд, эълон шудани моратория ба ин маънист, ки ин қонун нуқсонҳои зиёде дораду ба хотири ҳамин камбудиҳои ҷойдошта моратория эълон мешавад. Дар баробари тафтишот неву нисбат ба ҷаримаҳову муҷозотҳое, ки соҳибкорон мешаванд, эълон кардани моратория хеле беҳтар аст, зеро бо аз нав эълон шудани моратория, ниҳодҳои давлатӣ дигар наметавонанд аз рӯи нақшаи пешакӣ соҳибкоронро тафтишу ҷарима кунанд ва баъди 2 сол нақшаҳои онҳо рӯи ҳам ҷамъ шуда ба якбора мақомот маҷбур мешаванд теъдоди зиёде аз соҳибкоронро бозрасӣ намоянд, ки ин барои ҳар ду тараф сангин меафтад. Чун таи ин муддат маблағҳои ҷамъ гаштаро соҳибкор ба якбора ҳамчун муҷозот, фоиз, ба мавқеъ напардохтани андоз ва дигар пардохтҳои давлатӣ баргардонида наметавонад. Дар ҳолате, ки камбудиҳои соҳибкорро сари вақт ифшо кунанду ба ӯ танҳо тавсия диҳанд то онҳоро рафъ намояд, ӯ кӯшиши ҳали онро хоҳад кард. Агар ин масъала омӯхта шаваду ба ҷои моратория ба санҷиш, моратория ба муҷозоти молиявӣ яъне ҷаримаву фоизҳо эълон гардад, натиҷаи дилхоҳ ба даст хоҳад омад.          
Ёдовар мешавем, ки ин лоиҳаи қонун баъди имзои президент ва чоп дар нашрияҳои давлатӣ, ҳукми қонунӣ ба худ мегирад.

Мӯҳр