Бахшҳо
23 сен 2014 07:55Тоҷикистон / Иҷтимоӣ

Нома аз Самарқанд: Дуздиҳои рӯи рост дар китобҳои илмӣ шармандагӣ аст

Унвонии “Озодагон” тавассути манзили электронӣ мактубе расид. Муаллифи ин нома навишта, муаллим ва пажӯҳишгари таърих аз Самарқанд аст. Дар мактуб гуфта мешавад, барои мушкил эҷод нашудан дар ҷойи кораш ном ва насабашро тағйир додааст. Ҳоло ин нома, ки ба гуфтаи муаллиф “назари як муаллими таърих дар бораи вазъи илми таърихнигории Тоҷикистон аз шаҳри бостонии Самарқанд” аст пешниҳоди шумо мегардад. Агар назаре доред, зери матлаб бинависед.


“Мо тоҷикони Самарқанд ҳеҷ гоҳ худро аз бародарони тоҷикистонии худ ҷудо намепиндорем ва ба он чӣ ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мегузарад, бетафовут нестем. Ман ҳам, мисли бисёр дигар тоҷикони Самарқанд ҳафтаномаҳову сайтҳои марбут ба таъриху фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамеша мутолиа мекунам.

Соли гузашта ба баҳсҳое, ки дар бораи китоби “Таърихи халқи тоҷик” (Ҷ. 4, чопи Академияи илмҳои ҶТ, зери назари академик Р. Масов), ки дар ҳафтаномаҳои “Миллат”, “Озодагон”, “Фараж” ва сайтҳои мухталиф матраҳ шуда буд, ошно шудам. Баъд аз мутолиаи мақолаи муаррихи шинохтаи тоҷик Луқмон Бойматов (“Масовизм” дар Институти таърихи Академияи улум. // Миллат, 2013, 09 Январ, № 2 (384), мақсад гузоштам навиштаҳое, ки дар китоби академики “Таърихи халқи тоҷик” омадааст, бо навиштаҳои профессор М. А. Абдураимов - донишманди дар асл тоҷики Ӯзбекистони замони шӯравӣ, муқоиса кунам ва пас аз муқоиса дидам, ки нисбат ба ин муаррихи мо, ки инсони шариф буд, дар ҳақиқат ҷабр шудааст.

Муаллифи қисмати китоби академикӣ муҳаққиқи тоҷик профессор А. Саидов будааст. Ман эшонро намешиносам ва аз асарҳояшон хабар надорам. Мутассифона, ин муаллиф бе ин ки ҳатто як бор ба навиштаҳои профессор М. А. Абдураҳимов иқтибос кунад, сар то по ҳамаи матлабро аз номи худ навиштааст. Мумкин аст, муаллиф дар ҷойе хатоиҳои техникӣ намояд, вале айб аст, агар муҳаққиқи китоби илмӣ ва академикӣ ҳамаи таҳлилҳои муаллифони гузаштаро аз номи худ бигӯяд! Барои ин ки, гуфтаҳоям дурӯғ набошад, намунаҳоеро аз навиштаҳои ҳар ду олими Академия меорам ва хонандагонро барои дарки ҳақиқат даъват мекунам, ки ботваҷҷӯҳ назар андозанд.

Бинед дар саҳифаи 263-и китоби профессор М. А. Абдураҳимов омадааст: “В известных нам источниках XVI - XVIII вв.. за редким исключением, мы почты не встречаем сообщений о постройке новых ирригационных сооружений, если не считать ремонта старых каналов (нахр) и арыков (джуй). Исклюючение составляет деятельность шейхов Джуйбари, оводнивших много заброшенных земель.” (М. А. Абдураимов. Очерки агарарных отношений в Бухарском ханстве в XVI - первой половине XIX века. Т. 1. М., С. 263).

Акнун нигоҳ кунед, профессори тоҷик А. Саидов дар ин бора чӣ менависад: “В доступных нам источника XVI - XVIII вв.. за редким исключением, мы почты не встречаем сообщений о постройке новых ирригационных сооружений, если не считать ремонта старых каналов (нахр) и арыков (джуй). Исклюючение составляет деятельность шейхов Джуйбары, обводнивших много заброшенных земель.» (История таджикского народа, Т. 4. С. 204).

Чунон ки мебинем дар навиштаи профессори тоҷики мо фақат як истилоҳ ба истилоҳи дигар (вожаи “известных” ба “доступных”) таъвиз шудааст. М. А. Абдураҳимов дар ҷилди аввали китоби хеш сохтани сарбандро ин хел тавсиф кардааст: “Плотины типа шлюза сооружались также и для регулирования распределения воды. В русле устанавливали треноги из бревен (сепаи), на которых укреплялись горизонтальные балки. На этот каркас накладывались хворост и камни. Поступление воды в каналы регулировалось путем закрытия и открытия просвета между балками каркаса исключительно ручным способом. В низовьях Зарафшана сепаи существуют и по сей день.” (Т. 1. С. 275).

Профессор А. Саидов дар китоби академикии “Таърихи халқи тоҷик” овардааст: “Плотины типа шлюза сооружались также и для регулирования распределения воды. В русле устанавливали треноги из бревен (сепаи), на которых укреплялись горизонтальные балки. На этот каркас накладывались хворост и камни. Поступление воды в каналы регулировалось путем закрытия и открытия просвета между балками каркаса исключительно ручным способом. В низовьях Зарафшана сепаи существуют и по сей день.” (История таджикского нарола, Т. 4, С. 207).

Профессор М. А. Абдураҳимов роҳҳои васеъшавии заминҳои обёриро дар Мовароуннаҳр ин тавр тавсиф мекунад: “Расширение площади орошаемых земель производилось исключительно путем поднятия уровня воды в реке или протоке с помощью дамб, котрые издревле сооружались различными способами, в зависимости от характера течения, от возможности заготовки устойчивого строительного материала. На мельководных горных реках незаменимым материалом служили скатившиеся вниз камни, из которых с помощью редких рядов деревянных устоев воздвигали плотины. “ (История таджикского народа, Т. 1, С. 274 - 275).

Аммо профессор А. Саидов дар китоби “Таърихи халқи тоҷик” як калимаро иваз карда гуфтаҳои болоро такрор мегӯяд: “Распределение площадей орошаемых земель производилось путем поднятия уровня воды в реке или протоке с помощью дамб, которые сооружались различными способами, в зависимости от характера течения, от возможности заготовки устойчивого строительного материала. На мельководных горных реках незаменимым материалом служили скатившиеся вниз камни, из которых с помощью редких рядов деревянных устоев воздвигали плотины.“ (История таджикского народа, Т. 4, С. 207).

Профессор А. М. Абдураҳимов дар бораи ҷӯйборҳои Бухорои он аср навиштааст: “В Бухаре, на Зарафшане, для поддержания в исправности головных частей канала и предохранения от прорывов, кроме наварда и земеляных плотин, сушествовали сооружения, носившие название курбанд (или чавак), из хвороста, дерна и, если они имелись, - из валунов и булыжника. В отличие от наварда курбанд сооружался прямо в воде. Запруживание производилось от одного берега. Сначала в реку сбрасывали хворост, затем валуны, булыжники и дерн.” (Т. 1, С. 274).

Аммо профессор А. Саидов дар китоби “Таърихи халқи тоҷик”, ҳатто як ҳарфро ҳам тағйир надода менависад: “В Бухаре, на Зарафшане, для поддержания в исправности головных частей канала и предохранения от прорывов, кроме наварда и земеляных плотин, сушествовали сооружения, носившие название курбанд (или чавак), из хвороста, дерна и, если они имелись, из валунов и булыжника. В отличие от наварда курбанд сооружался прямо в воде. Запруживание производилось от одного берега. Сначала в реку сбрасывали хворост, затем валуны, булыжники и дерн.” (История таджикского народа. Т, 4., С.207).

Ё дар ҷои дигар шарҳи профессор М. А. Абдураҳимов ин гуна омадааст: “Бухарские ханы, подобно хорезмским, лишали воды районы, лежавшие в низовьях каналов и рек. Например, Каракулдарья в местности Азизабад (ниже селения Зармитан) разделялась на два канала. Годова канала носила название “Дуоб” (букв. две воды, два арыка). Отсюда один канал шел в Джандар, Пейкенд (ныне Сайат) и Каракуль, а другой - в Бухару и его пригороды под названием Шахруд. Нередки случаи, когда бухарские ханы по тем или иным причинам лишали воды земледельцев Джандара, Пейкенда и Каракуля, особенно в маловодные годы. Пейкенд и Каракуль служили для Бухары водосбросом во время многоводья. Сама Бухара по отношению к Самарканду и Миянкалю.”(Т. 1, С. 273).

Муқоиса кунед, ки шарҳи ин мавзӯъи таърихӣ аз забони профессор А. Саидов дар китоби “Таърихи халқи тоҷик” ин гуна ироа шудааст: “Бухарские ханы, иногда, лишали воды районы, лежавшие в низовьях каналов и рек. Например, Каракулдарья в местности Азизабад (ниже селения Зармитан) разделялась на два канала. Годова канала носила название “Дуоб” (букв. две воды, два арыка). Отсюда один канал шел в Джандар, Пейкенд (ныне Сайат) и Каракуль, а другой - в Бухару и его пригороды под названием Шахруд. Нередки случаи, когда бухарские ханы по тем или иным причинам лишали воды земледельцев Джандара, Пейкенда и Каракуля, особенно в маловодные годы. Пейкенд и Каракуль служили для Бухары водосбросом во время многоводья, как сама Бухара по отношению к Самарканду и Миянкалу.”(История таджикского народа. Т. 4, С. 206). Дар ин ҷо, ибораи “подобно хорезмским” ба калимаи “иногда” иваз шудаасту халос.

Профессор М. А. Абдураҳимов дар бораи хусусиятҳои хоси заминдории давлатии хонигарии Бухоро навиштааст: "Особенность государственной собственности на землю заключалась в том, что государство через своих финансовых чиновников... эксплуатрирует держатели земли - сельские общины. При этом налог и рента, как уже говорилось, совпадают, и собранные государством суммы ренты - налога в натуре или в денгах распределяются затем в среде правящего класса в виде жалованья, пособий (марсумат), субсидий, подарков и т. д.“ (Абдураимов М. А. Очерки аграрных отношений в Бухарском ханстве в XVI - первой половине XIX века. Т. 2. - Ташкент, 1970, С. 13 - 14).

Акнун муқоиса кунед, ки профессор А. Саидов дар китоби “Таърихи халқи тоҷик” дар ин бора чӣ менависад: “Особенность государственной собственности на землю заключалась в том, что государство через своих финансовых чиновников эксплуатрирует держатели земли - сельскую общину. При этом налог и рента, как уже говорилось, совпадают, и собранные государством суммы ренты - налога в натуре или в денгах распределяются затем в среде правящего класса в виде жалованья, пособий, субсидий, подарков и т. д.” (История таджикского народа, Т.4, С. 213).

Ё мисоли дигар меорам. Профессор М. А. Абдураҳимов моҳияти заминдории мулкро ин гуна маънӣ медиҳад: “Мульк хотя и составляет безусловную земельную собственность различных слоев населения, верховным собственником земли являлось государство. И оно в различных видах землевладения, в том числе в мульковом, выступает..., как совладелец.”(С. 34).

Аммо профессор А. Саидов, пас аз андешаҳои зиёд боз ҳам навиштаааст: “Несмторя, на то, что мульк хотя и составляет безусловную земельную собственность различных слоев населения, верховным собственником земли являлось государство. И оно в различных видах землевладения, в том числе в мульковом, выступает..., как совладелец.”(История таджикского народа, Т. 4, С. 215).

Ё матлаби дигар аз китоби профессор М. А. Абдураҳимов меорам: “...Во многих из этих районов находилась также прочая недвижимость Ходжи - дома, дворы, крытые базарные ряды... (тим, тимче) торговые бани, базары, мельницы и т. п. Часть домов была выстроена самим Тадж ад-дином, остальные унаследованы от отца.”(С. 45).

Акнун муқоиса мекунем, ки профессори тоҷики мо дар ин бора чӣ менависад. Вай мегӯяд: “...Во многих из этих районов находилась также прочая недвижимость Ходжи - дома, дворы, крытые базарные ряды торговые бани, базары, мельницы и т. п. Часть домов была выстроена самим Тадж ад-дином, остальные унаследованы от отца.”( История таджикског народа, Т, 4, С. 217).

Профессор М. А. Абдураҳимов хусусуятҳои хоси заминдориҳои аҳди аморати Бухороро ин гуна ҷамъбаст кардааст: “Завещанное (земли, сады, мельницы, каналы и ключевые воды, лавки, крытые сараи-тимче, ремесленные мастерсские, базарные ряды, бани и др.) считалось собственностью учреждения, которому назначен вакф, и, следовательно, оно пользовалось доходами, полученными от вакфа. Вакфное имущество не могло продано, заложено, подарено или передано в руки частного лица. Вакфодатели могли обусловить пользование завещанным имуществом и землями и ряде случаев сохранить за собой право назначать мутаваллиев и других должностных лиц этих вакфов, но не имели права аннулировать вакф-наме и обращенное в вакф имущество вновь считать своей собственностью.” (С. 65 - 66).

Дар ин навиштаҳо муаллифи тоҷик фақат калимаи “все”- ро бар навиштаҳи профессор И. П. Петрушевский изофа кардааст. Таваҷҷуҳ фармоед: “Все завещанное (земли, сады, мельницы, каналы и ключевые воды, лавки, крытые сараи-тимче, ремесленные мастерские, базарные ряды, бани и др.) считалось собственностью учреждения, которому назначен вакф, и, следовательно, оно пользовалось доходами, полученными от вакфа. Вакфное имущество не могло продано, заложено, подарено или передано в руки частного лица. Вакфодатели могли обусловить пользование завещанным имуществом и землями и ряде случаев сохранить за собой право назначать мутаваллиев и других должностных лиц этих вакфов, но не не имели права аннулировать вакф-наме и обращенное в вакф имущество вновь считать своей собственностью.”(История тавджикског народа, Т. 4, С. 219).

Профессор М. А. Абдураҳимов дар бораи хусусияти андози хироҷ навишта буд: “Харадж-и мукасама-поземельная подать, исчисленная из доли уражая. Была она различной в зависмиости от областей и земель; взималась также натурой и деньгами. Размер мукасама зависел от воли государя.”(С. 150).

Бубинед, ки муаллифи китоби академикии “Таърихи халқи тоҷик” дар ин мавзӯъ чӣ менависад: “Харадж мукассам-поземельная подать, начисленная из доли уражая. В зависмиости от областей и земель, она была она различной. Харадж взимался натурой и деньгами. Размер мукассама зависел от воли государя.” (История таджикскогог народа,Т. 4, С. 221).

Профессор М. А. Абдураҳимов дар бораи хироҷи хироҷи муаззаф навиштааст: “В изучаемый нами период взимался харадж двух видов: 1) харадж-и муаззаф или харадж-и вазифа, размер которого устанавливался на определенные земельные площади независимо от урожаев и вообще от наличия посевов: подать эта поставлялась обычно натурой, иногда деньгами, дважды в год - весной и осенью.”(С. 149).

Муҳаққиқи тоҷики мо аз Академияи Тоҷикистон менависад: “В рассматриваемый период взимался харадж двух видов: 1. харадж муаззаф, размер которого устанавливался на определенные земельные площади независимо от урожаев вообще и от наличия посевов; обычная подать эта поставлялась натурой, иногда деньгами, дважды в год весной и осенью.” (С. 221).

Ин гуна мисолҳои муқоисавиро аз китобе, ки аз номи Академияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба чоп расидааст, метавон бисёр овард. Агар профессор Луқмон Бойматов ин гуна дуздиро дар китоби академикӣ беш аз 70-80 маврид гуфта бошад, ба назари банда боз ҳам кам кардааст! Аслан, ин маврид фақат барои муқоисаи навиштаҳои як олими тоҷиктабори Ӯзбекистон (проф. М. А. Абдураҳимов) аст! Дар ҳақиқат агар бо муаллифони дигар, ки А. Саидов бар онҳо иқтибос надодааст, муқоиса кунем, ҳисоби дуздиҳо гум мешавад.

Агар академик Р. Масов дар ҳақиқат гуфта бошад, ки навиштаҳои профессор А. Саидов “иқтибоси озод” дар илм (ба гуфтаи Л. Бойматов) аст, хато аст! Саволам ба академик Р. Масов ин аст, ки миёни “иқтибосҳои илмӣ” ва “дуздиҳои илмӣ”, ки ман дар китобе, зери масъулияти эшон чоп шудааст, пайдо кардам, чист?

Ба назарам ин ҷо академик Р. Масов бедалел аз кормандони илмии худ А. Саидов тарафдорӣ мекунад, ки дар асл маънои ҳимоя аз “палагиатство” - “асардуздӣ” аст. Агар ҳамин гуна дуздиҳои рӯи рост дар китобҳои илмӣ рух диҳад, шармандагӣ аст”.

Муродҷон Расулов, муаллими таърих аз шаҳри Самарқанд


Моро ҳамроҳӣ кунед:
Дар ФЕЙСБУК (FACEBOOK)
Дар ЮТЮБ (YOUTUBE)
Мӯҳр
зарафшони, агар дар каллаи ту фахмиши ватандусти, эхтиром ба таърихи кишвар ягон маъни дошта бошад , доир ба фарзанди фарзонаи халки точик Гафуров дуругу тухмат накун, агар не худо туро бизанад.

.
КУХИ ПОМИР,

Между прочем, худи Гафуров чала аст, яъне авлодонаш яхудихоеанд, ки дини исломро кабул кардаанд.

Хизматхои шоени академк Гафуровро зери шубха мондан ин худ гунох аст. Аммо Масов олим нест вай публицист аст ва ягон асари у нишонае аз илму маърифат надорад.

Сафар
Муродчон парво накун ин аз хазор якеш. Ахволи ё кори олимони точик хамаш хамин. холо хамун плагиатори точикй барояд руяшон сиёх мешавад...

Имруз
Рустам,
Ман ба плагиат будани ин китоб кор надорам. Аммо ин чо баъзе шархнависон, ки аслан узбактаборанд, ба Масов, ки русзабону руспараст бошад хам, вале ифтихори точики дорад ва бо асархои худ линги баъзе пантуркистхоро аз осмон овардааст, аз руи касди кавми гаразнок шарх навистаанд.

Ботрқулов яхшиқул
Farhod,
рост мегуи бародар
ин тоҷикои узбакистони агар ҳувият медоштанд дар паспортшон УЗБАК наменавиштаншон дуввум мо ҳар коре кунем мефахрем чун имруз Тоҷикистон азони мост шумо узбакистониҳо фақат дар масъалаҳои тафриқаандозӣ худро тоҷик мегуед ва дар дигар ҳолатҳо узбак ва дар Амрикову Урупо ЯҲУДӢ мешморед худро!

Ватандӯст
Ба Фарҳод: Аммо ту Фарҳод, "беҳтарин" шарҳ навиштӣ... Дарро задам, девор кафид... Ё деҳ куҷову дарахтон куҷо...Фарҳод, ин қадар тамаллуқкор нашав, ҳақиқатро гуфтан душманӣ нест, душмании рӯирост аз ҳама бадиҳо ва бадкориҳо чашм пӯшидан аст. Барои ислоҳи ҳама камбудиҳо кӯшиш кард, на бо пинҳон кардани камбудӣ онро ба маротиб зиёд намуд. Ба фикрам, ту ҳам аз ҷумлаи ҳамон асардуздон ҳастӣ, ки бародарони дуздатро ҳимоя мекунӣ...Ин корат кори дӯстона нест. Боз ёдат наравад, ки Самарқанд дили тоҷикони ҷаҳон аст ва ҳама фарҳанги мо аз он сарчашма мегирад. Он омӯзгор не, балки шояд ту ӯзбак бошӣ( албатта, ӯзбак будан гуноҳ нест, вале барои мо ӯзбакпарастӣ ё бегонапарастӣ гуноҳ аст). Ту вақте дар бораи тоҷикони Самарқанду Бухоро гап мезанӣ, як бор даҳонатро об гир, пас гап зан, зеро мо ҳама тоҷикони ҷаҳон решаву пайванд бо Самарқанду Бухоро дорем ва ин шаҳрҳо қиблагоҳи маънавии мост.

Озод
Агар академик Масови символи миллат бошад, вой бар холи ин миллат.
Агар Масов бачои ба таъкибу тахкири олимони босавод машгул шудан бештар ба илм машгул мешуд дар муасисаи зердасташ асардузди рух намедод.

Ин точик кай бас мекарда бошад чунин ..ковиро, охир ягон олиме монд, ки мо худ уро накуфта бошем? Дигар ин ки чи зарур аст бо имзои мустаор ва аз номи як Самарканди навиштан ки на таърихи халки точикро мехонанд ва на аслан доранд чунин китобро! Охир ин матлабро касе навишта бошад бехунаронаву очизона навиштааст! Хубу бад, Институти таърих бо забони руси навишт як китоби шашчилдиро, хамин нависандаи мухтарам, ки шояд шарм дорад аз овардани номи худаш, гирад ва як таърихи шашчилдаи дигар нависад ва хамаро коил кунад! Озодагони азиз, чаро шумо бо он ки як сайти милли хастед чунин чизхои заифу нолоикро чоп мекунед охир? Хамин хам гап шуд?

Юрист
Кодексхоямон аз Россия, таърихамон аз Узбекистон ва бо чи олимони мухтарам? Фикр накунен ки берун аз худудамон моро намехонанд, хам мехонанд ва хам механданд, акале чои чумлахоро иваз мекарден!!

Farhod,
Бигзор экспертиза кунанд. Охир ин кори душвор нест. Офарин ба ҳамон муаллими таърихи самарқандӣ, ки проблемаро баррасӣ кардааст. Душанбегиҳо кай парвои дунё доранд. Аз шунидани банда олимоне ҳастанд, ки рисолаҳои илмии солҳои пешро каме тағйир дода, ҳамчун рисолаи номзадӣ мефурӯшанд.

Эзоҳ илова кунед
Номи шумо:
Почтаи электронии шумо:
  • bowtiesmilelaughingblushsmileyrelaxedsmirk
    heart_eyeskissing_heartkissing_closed_eyesflushedrelievedsatisfiedgrin
    winkstuck_out_tongue_winking_eyestuck_out_tongue_closed_eyesgrinningkissingstuck_out_tonguesleeping
    worriedfrowninganguishedopen_mouthgrimacingconfusedhushed
    expressionlessunamusedsweat_smilesweatdisappointed_relievedwearypensive
    disappointedconfoundedfearfulcold_sweatperseverecrysob
    joyastonishedscreamtired_faceangryragetriumph
    sleepyyummasksunglassesdizzy_faceimpsmiling_imp
    neutral_faceno_mouthinnocent
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
Баҳси пурзӯр кардани ҳифзи сарҳади Тоҷикистону Афғонистон дар дидори Э.Раҳмон ва ҳайати парлумони Аврупо10:09Оғози фурӯши смартфонҳои iPhone 8 ва iPhone 8 Plus!09:49БО ЗАБОНИ ШЕЪР: Ман зи андешаи турконаи як ҳамватанам метарсам...15:34Чаро ҳукумат ҳамеша ба ТАЛКО имтиёз медиҳад?14:16“Шантаж”-и ҳамсар: Аз ҳаққи модарӣ даст накашӣ расвоят мекунам10:27Баҳси буҷа: Аз қарзи маош то қарзи хориҷӣ11:57Сарвазири Тоҷикистон бо Президенти Узбакистон мулоқот мекунад11:05Ҳимояти СММ аз cарбози тоҷики пайрави “Шоҳидони Яҳво”, ки либоси низомиро рад кард10:38АКС+ВИДЕО. Нахустин анҷумани маъюбони Тоҷикистон дар Душанбе11:51Маҷлис: Аз тағйироти кадрӣ то ваъдаи 80 мансабдор барои пулдиҳӣ аз кисаи худ15:46100 метр дуртар: Тамокукашӣ маҳдудтар шуд13:21Аз парвандаи Маҳмудов то муроҷиати ҷабрдидагони "7 бурҷ": Роҳкиро надорем (ВИДЕО)11:18Пешниҳоди журналисти тоҷик ба раҳбарони кишварҳои ҷаҳон: 2018-ро соли беяроқӣ эълон кунем!09:33Агентии зидди коррупсия гуфт, “Умед-88” ва Вазорати молия аз “Роғун” қарз гирифтаанд08:01Таърихи имрӯз: Мавлуд, ҷашн, санаҳои таърихӣ, дамои ҳаво, бозори арз07:44
ТАҚВИМ
«    Апрел 2024    »
ДушСешЧорПанҶумШанЯкш
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728
2930 
БОЙГОНӢ
Ноябр 2017 (5)
Октябр 2017 (192)
Сентябр 2017 (257)
Август 2017 (314)
Июл 2017 (301)
Июн 2017 (269)