Эронҳаросӣ: Он дар Осиёи Марказӣ ба тадриҷ доман паҳн мекунад
Бештари корбарони фаъоли шабакаҳои иҷтимоӣ дар заминаи баҳсҳои марбут ба Эронро ҷавононе ташкил медиҳанд, ки дорои эҳсосоти баланди, ба истилоҳ, исломӣ мебошанд. Вале афкору ҷаҳонбинии исломиашон бисёр маҳдуд ва дар бештари заминаҳо ҳамроҳ бо таассуб аст. Онҳо мехоҳанд, ки нигоҳи мардуми тоҷик ба Эрон фақат ва фақт аз зовияи тафовуту ихтилофоти мазҳабӣ бошад.
НИГОҲЕ БА ПАДИДАИ ЭРОНҲАРОСӢ
Эрон кишварест, ки дар тӯли таърих ҳамеша бо таҳдидҳои зиёди хориҷӣ рӯбарӯ будааст, ки бахши зиёде аз онҳо бо масъалаи нуфузи тамаддунӣ, фарҳангӣ ва сиёсии он иртибот доштааст. Аммо пас аз пирӯзии инқилоби исломӣ дар соли 1979, чӣ дар сатҳи минтақавӣ ва чӣ байналмилалӣ, таблиғоти алайҳи Эрон ба шакле дунбол шуд, ки онро ба тадриҷ ба як падидаи собит ва ҳадафманд табдил дод, ки инак аз он бо номи “эронҳаросӣ” ёд мешавад. Бахусус тайи беш аз як даҳаи ахир муаррифии Эрон ба унвони “ҳомии терроризми байналмилалӣ”, “меҳвари шарорат” ва “кишвари дар ҳоли дастёбӣ ба силоҳи ҳастаӣ” аз он шаҳодат медиҳад, ки эронҳаросӣ бахши муҳиме аз сиёсати хориҷӣ ва дастгоҳҳои таблиғотии ғарбӣ дар робита ба Ховари Миёна ва куллан ҷаҳони Исломро ташкил медиҳад. Ҳатто бо вуҷуди имзои тавофуқи ҳастаӣ байни Эрон ва шаш қудрати ҷаҳонӣ ва фароҳам шудани замина барои аз сар гирифтани ҳамкориҳои иқтисодӣ байни кишварҳои ғарбӣ бо Теҳрон, тарҳи эронҳаросӣ ва ҳатто эронситезӣ аз сӯйи бархе аз кишварҳои ғарбӣ ва муттаҳидонашон дар ҷаҳони Ислом бо таассуби бештаре дунбол мешавад.
Тарҳи эронҳаросӣ, ки аҳдофи хоси стратегиро дунбол мекунад, бар асоси чандин омили муҳим бунёд ёфтааст. Қабл аз ҳама бояд гуфт, ки дар сиёсати ҷаҳонӣ масъалаи қудрат аз муҳимтарин шохисҳое ба шумор меравад, ки мавқеу ҷойгоҳи кишварҳоро муайян менамояд. Ин масъала махсусан барои қудратҳои ҷаҳонӣ то ҷое аҳамият дорад, ки дар баробари пайдо шудани марказҳои нави қудрат дар ҳар гӯшае аз дунё вокуниш нишон медиҳанд. Вақте масъала ба минтақаи стратегие чун Ховари Миёна иртибот пайдо мекунад, аҳамияти он хеле бештар мешавад.
Мусаллам аст, ки Эрон дар тӯли таърих аз лиҳози қудрат (бо дар назар гирифтани шохисҳое монанди собиқаи тамаддунӣ ва ҳукуматдорӣ, вусъату паҳнои сарзамин, миқдори аҳолӣ, мавқеияти геополитикиву геостратегӣ, мавҷудияти манобеи табиии саршор ва ғайра) дар қиёс бо ҳамсоягонаш аз шароити бартаре бархурдор будааст. Аммо пас аз пирӯзии инқилоб бар шохисҳои ёдшудаи қудрати Эрон унсуру омилҳои наве илова шуданд, ки ин кишварро дар масири табдил шудан ба қудрати минтақаи Ховари Миёна қарор дод. Имрӯз Эрон на танҳо дорои захираҳои бузурги энергетикист, балки бо мавқеияти ҷуғрофии худ ва қарор доштан дар қалби минтақа кутоҳтарин, камҳазинатарин ва амнтарин масири интиқоли энержӣ ва бору колоҳои транзитӣ ба шумор рафта, аз тамоми зерсохтҳои лозима низ бархурдор мебошад.
Махсусан дар муодилоти энержии ҷаҳон дар ихтиёри Эрон қарор доштани танга ё худ гулӯгоҳи стратегии Ҳурмузро, ки 40 дарсади нафти мавриди ниёзи ҷаҳон аз он убур мекунад, наметавон нодида гирифт. Агар он ба сурати нисбатан тӯлонӣ баста шавад, натанҳо бӯҳрони энержӣ, балки ҳатто суқути иқтисоди ҷаҳониро низ метавонад дар пай дошта бошад. Назорати Эрон бар ин оброҳи роҳбурдӣ имтиёзи истисноиест, ки боиси ҳассосияти рақибони геополитикии Теҳрон дар сатҳи минтақавӣ ва байналмилалӣ шудааст.
Тайи солҳои ахир бар шохисҳои қудрати Эрон таъсири унсурҳои дигаре чун тавон ва зарфиятҳои васеи дифоӣ ва фанновариҳои пешрафта (ба шумули ҳастаӣ) афзуда шуд. Албатта, ин назар низ вуҷуд дорад, ки низоми хоси ҳукуматии Эрон бо маҷмӯе аз омилҳои боздорандагӣ имкони таъсирпазирии қудрати ҳоким аз хориҷро ба ҳадди ақал расондааст. Бо вуҷуди ин, дар тӯли беш аз се даҳаи ахир ба манзури маҳдуд кардани қудрати Эрон ва ба яке аз меҳварҳои собити сиёсати минтақавӣ ва байналмилалӣ табдил додани тарҳи эронҳаросӣ чандин эътилоф байни Амрико, Ғарб, Исроил ва кишварҳои Халиҷи Форс эҷод шудаст. Чунин иқдомот дар баъзе аз заминаҳо натиҷа доштаанд, вале дар маҷмуъ натавонистаанд монеи рушду пешрафти Эрон дар заминаҳое шаванд, ки аз табдили он ба қудрати минтақавӣ ҷилавгирӣ ба амал ояд.
ҲАДАФИ ФАРОТАР АЗ ҚУДРАТИ МИНТАҚАВӢ
Таҳлилгарони масоили геополитикӣ нигаронии имрӯзи Ғарб аз Эронро фақат ба қудрати минтақавӣ будани он маҳдуд намедонанд, балки аз он ёд мекунанд, ки ин кишвар бо зарфияте, ки дорад метавонад ба қудрати бартар ё худ гегемонияи минтақавӣ низ табдил шавад. Агар чунин иттифоқе биафтад, пас манофеи низомӣ ва геополитикии Амрико ва Ғарб дар Ховари Миёна хеле ҷиддитар аз оне ки имрӯз ҳаст, ба чолиш кашида хоҳад шуд. Чаро ки қудрати бартар ҳеч гоҳе бо ҳузури низомии дигарон ва бахсус қудратҳо ва кишварҳои хориҷии рақиб дар перомуни марзҳои худ розӣ нахоҳад буд. Тайи солҳои ахир тавассути Теҳрон андешида шудани маҷмӯе аз тадбирҳои боздорандагӣ (низомӣ-дифоъӣ) ин воқеиятро бештар тасдиқ мекунад.
Тавре ишора шуд, Эрон дар заминаи фанновариҳои пешрафта ва аз ҷумла ҳастаӣ, ки корбурди дугона дорад, дар қиёс бо дигар кишварҳои минтақа ба дастовардҳои зиёде ноил шудааст. Вижагӣ ва хусусияти хоси шароити Эрон дар он аст, ки бо қарор гирифтан таҳти таҳримҳои Ғарб муваффақ ба бумисозии дониши ҳастаӣ шуд. Ин буд, ки Эрон бо такя ба мутахассисони хеш, ки умдатан ҷавонанд, ба марҳилаи ғанисозии саноатии уран ва чархаи комили сӯхти ҳастаӣ даст ёфт. Бидуни шак дар низоми феълии ҷаҳонӣ дастёбӣ ба чархаи комили сӯхти ҳастаӣ иқтидори сиёсии ҳар кишвареро афзоиш дода, имкони муомилаҳои дипломатӣ бо мақсади ба даст овардани имтиёзро бештар менамояд. Ба иборати дигар, тавони ҳастаии Эрон боиси тағйири мувозинаи қудрат ва ҳатто дар бархе аз заминаҳо бознигарии қоидаи бозӣ дар Ховари Миёна шудааст, ки натоиҷи музокироти Теҳрон ва гурӯҳи шаш ин масъаларо бештар тасдиқ намуд.
Роқибони геополитикии Эрон ва махсусан Ғарб барои муаррифии симои манфии ин кишвар на танҳо аз абзорҳои сиёсӣ, низомӣ ва иқтисодӣ истифода мекунанд, балки ба эҳсосоти қавмӣ, нажодӣ ва мазҳабии ҳамсоягони Теҳрон низ доман мезананд. Барои афзоиши нигаронии онҳо аз Эрон рӯзона теъдоди бешумори хабар, мақола, таҳлил ва гузоришҳои телевизионӣ ва радиоӣ пахш шуда, дар фазои маҷозӣ ё худ интернетӣ баҳсу мунозираҳои зиёде сурат мегирад.
Чунин таблиғот боис шудааст, ки кишварҳои Халиҷи Форс дар масъалаи пешрафтҳои Эрон эҳсоси биму нигаронӣ дошта бошанд ва ба талошҳои Теҳрон барои эътимодсозӣ ва оғози ҳамкориҳои стратегӣ бо кишварҳои араб бо шакку тардид нигоҳ кунанд. Ин масъала барои рақибони асосии геополитикии Эрон ва махсусан Амрико ва Ғарб суди зиёде дорад. Зеро ба ҳар мизоне, ки кишварҳои Халиҷи Форс аз Эрон нигаронӣ дошта бошанд, ба ҳамон мизон бозори фурӯши аслиҳаашон гарм хоҳад шуд. Афзоиши 300 дарсадии фурӯши аслиҳа ба ин кишварҳо дар соли 2011 ин воқеиятро таъйид мекунад.
ТАҲРИМҲОЕ, КИ БОИСИ ЭЪТИМОД БА НАФС ШУД
Масъалаи барномаи ҳастаии Эрон аз дигар омилҳоест, ки тайи даҳаи ахир вобастагии низомӣ ва амниятии кишварҳои Халиҷи Форсро ба Амрикову ғарб бештар кардааст. Аз нигоҳи сиёсатмадорон ва коршиносони эронӣ масъалаи густариши ҳузури низомӣ ва истиқрори сипари дифои мушакии Амрико дар халиҷи Форс, таъкиди чандинбораи Исроил ба рӯи миз қарор доштани “гузинаи низомӣ”, ҷанги Сурия ва фаъолияти васеи гуруҳҳои террористӣ дар минтақа пеш аз ҳама ҳадафи дар вазъияти душвор қарор додани Эронро дунбол мекунад. Дар ин робита ба фишоршҳои Ғарб ба кишварҳои ҳамкори Эрон ва аз ҷумла ба сарфи назар кардани Русия аз фурӯши системаи мушакии С-300 дар соли 2010 низ ишора мешавад. Тавре медонем, бо сард шудани муносиботи Вашингтону Маскав дар масъалаи Украина ахиран роҳбарияти Русия аз омодагии худ барои вогузории чунин система ба Эрон хабар дод.
Ҳамон гуна ки ишора шуд, иқдомоте, ки тайи муддати нисбатан тӯлонӣ ва бахусус солҳои ахир бо ҳадафи инзивои Эрон сурат гирифт, ба истиснои ба бор омадани бархе аз мушкилоту маҳдудиятҳои иқтисодиву молӣ, натавонист ба натиҷаҳои мавриди интизори тарроҳонашон даст пайдо кунад. Ин як падидаи воқеан ҳам истисноист, ки Эрон дар шароити таҳримҳои шадиду тӯлонӣ тавонист муқовиматитарин иқтисоди минтақа ва шояд ҳам ҷаҳонро бисозад, ки эътимод ба нафси мардуми ин кишвар дар сахттарин вазъиятро нишон медиҳад. Пешратфҳои Эрон то ҷоест, ки аз назари нанотехнология ҳафтумин кишвари дунё буда, дар тавлиди илм дар миёни 20 кишвари муҳими ҷаҳон қарор дорад. Зимнан номи баъзе аз кишварҳои пешрафтаи аврупоӣ дар ин феҳрестҳо пас аз Эрон омадааст.
Амалкарди чанд соли ахири Эрон дар робита ба буҳрони Сурия нишон дод, ки мувозинаи қудрат дар минтақаи ҳассоси геополитикии Ховари Миёна тағйир ёфтааст. Ин масъала ҷиддитарин таҳдид ба манофеи Ғарб ва ҳампаймононаш дар ин минтақа аст, зеро бархилофи гузашта акнун дар барномарезиҳои калону роҳбурдии худ маҷбуранд омил ё худ фактори Эронро мадди назар қарор диҳанд. Аммо ин воқеиятро низ наметавон нодида гирифт, ки эътимод додани Теҳрон ба кишварҳои Халиҷи Форс дар ин масъала, ки қудрат гирифтани Эрон на таҳдид, балки фурсат барои рушду тавсиаи муштарак ва муқобила бо чолишҳои амниятӣ, аз ҷумла ҳузур ва фаъолияти гуруҳҳои террористист, кори фақулода душвор мебошад. Чаро ки кишварҳои зиёде барои иҷрои ин тарҳ солҳо боз даст ба кор буда, аз сӯи дигар ҳам бузург ҷилва додани хатари Эрон ба бақо ва идомаи қудрати бархе аз ҳокимони минтақа низ кумак мекунад.
ЭРОНҲАРОСӢ ВА МО
Нукоте, ки ба он ишора шуд, бештар барои коршиносон ва афроде қобили дарк аст, ки на танҳо ба рӯ, балки пушти саҳнаи таҳаввулоти минтақавӣ ва ҷаҳонӣ низ таваҷҷуҳ доранд. Вале дар сатҳи васеъ дар бештари кишварҳои ҷаҳон афкори умумӣ асосан таҳти таъсири таблиғоти зиддиэронии расонаҳои ғарбӣ шакл мегирад. Ҳатто дар кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки мардуми он то гузаштаҳои наздик нисбат ба Эрон ва тамаддуну фарҳанги он таваҷҷуҳи хосе доштанд, имрӯз руҳияи эронҳанросӣ ба тадриҷ доман паҳн мекунад.
Таблиғоте, ки тайи солҳои тӯлонӣ дар ин замина сурат гирифтааст, боиси шудааст то бештари кишварҳои дорои гузаштаи муштарак бо Эрон бо чашми кишварҳои севум ба он нигоҳ кунанд. Бирхилофи шароит ва рақобатҳои мавҷуди геополитикӣ дар Ховари Наздику Миёна ва Осиёи Ҷанубӣ вазъияти Осиёи Марказӣ ба суратест, ки ҳар гуна қасди Эрон барои кумак ба гуруҳҳои исломии минтақа боиси тавҷеҳи бештари ҳузури низомӣ ва амниятии қудратҳо хоҳад шуд, ки дар дарозмуддат ба нафъи манофеи миллии Эрон нахоҳад буд. Ба ин далел аст, ки дар нишастҳои коршиносие, ки имрӯзҳо дар Эрон сурат мегирад, кумак ба ҳукуматҳои Осиёи Марказӣ барои ҳифзи исломи таърихӣ дар чорчӯби мазҳаби ҳанафӣ дар муқобили нуфузи ҷараёнҳои воридотии мазҳабӣ ба суди манофеи миллии Эрон дониста мешавад.
Инҷо бояд ба як нуктаи муҳим низ ишора шавад. Дар солҳои ахир аз тариқи бархе расонаҳо ва бавижа тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ таблиғоти зиддиэронӣ бо меҳварияти мазҳаб беш аз пеш шиддат гирифтааст. Бояд гуфт, ки дар ин баҳсҳо бештари ҷонибдорони ҳифзи равобити ҳасана бо Эрон ба унвони конуни тамаддун ва фарҳанги форсӣ афроде мебошанд, ки аз таърих ва гузаштаи мардуми тоҷик иттилоъ доранд ва нигоҳашонро ба Эрон фақат маҳдуд ба масъалаи дину мазҳаб намекунанд. Аммо бештари корбарони фаъоли шабакаҳои иҷтимоӣ дар заминаи баҳсҳои марбут ба Эронро ҷавононе ташкил медиҳанд, ки дорои эҳсосоти баланди, ба истилоҳ, исломӣ мебошанд. Вале афкору ҷаҳонбинии исломиашон бисёр маҳдуд ва дар бештари заминаҳо ҳамроҳ бо таассуб аст. Онҳо мехоҳанд, ки нигоҳи мардуми тоҷик ба Эрон фақат ва фақт аз зовияи тафовуту ихтилофоти мазҳабӣ бошад.
Ин тарзи тафаккур бисёр хатарнок аст. Чаро ки ҳадафи онҳо аз доман задан ба тафовуту ихтилофоти мазҳабӣ беэътимод кардани мардум ва бахусус насли ҷавон дар баробари таъриху тамаддун ва ифтихороти фарҳангиву адабист. Ин ҷо зикри ин нукта кофист, ки дигар барои ҷавонони, ба истилоҳ, ҳувиятхоҳ (ба маънои исломхоҳии таҳти нуфузи ҷараёнҳои ифротии воридотӣ) осори Аттору Саноӣ, Саъдиву Ҷомӣ, Ҳофизу Бедил ва амсоли ин бузургон арзише надорад, ки дар гузашта ҷузъе аз барномаҳои таълимии ҳавзаҳои динии Мовароуннаҳр будааст. Барои эҷоди фосила байни насли имрӯзии, ба истилоҳ, ҳувиятхоҳ (исломхоҳ) бо таърих ва ифтихороти фарҳангиву адабии худ доман задан ба эронҳаросӣ (бо меҳвар қарор додани масъалаи мазҳаб) беҳтарин фурсат дониста мешавад.
Биноан дар муқобили ин хатар, ки ба мизони афзоиши нуфузи ҷараёни ифрот қавитар мешавад, бояд ҳама фикр кунем ва чора андешем. Масоиле, ки дар равобити байни кишварҳо пеш меоянд, табиатан аз сӯйи ҳукуматҳо ва ниҳодҳои марбутаи онҳо пайгирӣ ва ба натиҷа расонда мешаванд, ки муносиботи Тоҷикистону Эрон ҳам аз ин қоида истисно нест. Пас набояд ин мавзӯъ ба сурате рӯйи шароит соя афканад, ки аз он натанҳо мухолифони рушти равобити ду кишвар, балки бадхоҳони таъриху тамаддуни миллати мо низ сӯйистифода намоянд. Мӯҳр
Эзоҳ илова кунед
ХАБАРҲОИ ОХИРИН
Баҳси пурзӯр кардани ҳифзи сарҳади Тоҷикистону Афғонистон дар дидори Э.Раҳмон ва ҳайати парлумони Аврупо10:09Оғози фурӯши смартфонҳои iPhone 8 ва iPhone 8 Plus!09:49БО ЗАБОНИ ШЕЪР: Ман зи андешаи турконаи як ҳамватанам метарсам...15:34Чаро ҳукумат ҳамеша ба ТАЛКО имтиёз медиҳад?14:16“Шантаж”-и ҳамсар: Аз ҳаққи модарӣ даст накашӣ расвоят мекунам10:27Баҳси буҷа: Аз қарзи маош то қарзи хориҷӣ11:57Сарвазири Тоҷикистон бо Президенти Узбакистон мулоқот мекунад11:05Ҳимояти СММ аз cарбози тоҷики пайрави “Шоҳидони Яҳво”, ки либоси низомиро рад кард10:38АКС+ВИДЕО. Нахустин анҷумани маъюбони Тоҷикистон дар Душанбе11:51Маҷлис: Аз тағйироти кадрӣ то ваъдаи 80 мансабдор барои пулдиҳӣ аз кисаи худ15:46100 метр дуртар: Тамокукашӣ маҳдудтар шуд13:21Аз парвандаи Маҳмудов то муроҷиати ҷабрдидагони "7 бурҷ": Роҳкиро надорем (ВИДЕО)11:18Пешниҳоди журналисти тоҷик ба раҳбарони кишварҳои ҷаҳон: 2018-ро соли беяроқӣ эълон кунем!09:33Агентии зидди коррупсия гуфт, “Умед-88” ва Вазорати молия аз “Роғун” қарз гирифтаанд08:01Таърихи имрӯз: Мавлуд, ҷашн, санаҳои таърихӣ, дамои ҳаво, бозори арз07:44
АХБОРИ ҶОЛИБ
10:09, 04 ноябр 2017
ТАҚВИМ
| « Апрел 2024 » | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Душ | Сеш | Чор | Пан | Ҷум | Шан | Якш |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | |||||
